powstawały nowe wątpliwości, nieprzewidziane w dziełach normalnych (Normalschriften), do dawnych pism normalnych nowe dodawano. Tak np. elektor saski ogłosił 1573 kilka normalnych pism i uchwał, między innemi mowy Jakóba Andreae (ob.), oraz zagroził złożeniem z urzędu wszystkim odmawiającym podpisu na artykułach torgauskich (ob. Torg. artykuły). Teologowie nic nie mieli do nadmienienia przeciwko powadze pism i ksiąg czysto ludzkiego początku, niektórzy nawet uważali za natchnione księgi, zwane symbolicznemi (ob.) (Walch, Introd. in lib. symb.. Jenae 1722). Do ważniejszych Corpora doctrinae zaliczają się: 1) Corpus philippicum, tak nazwane od Filipa Melanchtona, inaczej saxonicum, albo misnicum, wydane 1560 r.; zbiór ten, oprócz trzech powszechnych symbolów (apostolskiego, nicejskiego, atanazowego) wyznania augsburgskiego i jego apologji, zawierał także Loci communes Melanchtona, tegoż Examen ordinandorum i Responsio ad artic. Bavaric. Corpus philippicum, jako kryptokalwiński, został z początku odrzucony przez luteranów, lecz elektor saski 1569 zalecił ścisłe jego przestrzeganie, pod karą usunięcia od urzędu. 2) Corpus doctrinae pomeranicum, podobne do poprzedniego. 3) Corpus doctrinae prutenicum (pruski), inaczej Repetitio doctrinae ecclesiasticae, celem przeciwdziałania naukom Osjandra. Przepisane jako norma wiary na wieczne czasy, edyktem z d. 7 Lipca 1567 r., gdzie powiedziano, że jego książęca mość cierpieć nie będzie, aby ci, coby się temu corpus doctrinae sprzeciwiali, do urzędów jakichbądź w państwie dopuszczani byli. 4) Skierowana przeciwko niektórym wittenbergskim teologom: Solida confutatio praecipuarum corruptelarum, została ogłoszona 1559 przez książąt saskich, a nie stosującym się do niej zagrożono ciężkiemi karami. 5) Corpus doctrinae julium, tak nazwane od Juljusza, księcia brunświckiego, na którego rozkaz zabrał je i wydał Chemnitz (ob.) 1576 r. Oprócz symbolów i wyznania augsburgskiego, obejmuje artykuły smalkaldzkie, wielki i mały katechizm Lutra oraz rozprawę Urbana Regius’a: De formulis caute loquendi. 6) Concordienbuch, najważniejszy ze wszystkich zbiorów, obejmuje trzy symbole powszechne, wyzn. augsburg. i jego apologję, artt. smalkaldzkie, oba katechizmy Lutra i Formułę zgody (Concordienformel), od której cały zbiór otrzymał swoją nazwę. W niektórych krajach protestanckich zbiór ten uważany był za normalny, w innych znowu zupełnie był odrzucony. Zgody i księga zgody nie zaprowadziła, lecz była ostatnią próbą jej zaprowadzenia na tej drodze. — Najdawniejsze kalwińskie Corpus doctrinae ukazało się 1581, p. t. Harmonia confessionum fidei orthodoxarum et reformatarum ecclesiarum. Harmonia dzieli sie na 18 sekcji: każda sekcja traktuje jakąś oddzielną materję; przez ogłoszenie jej miano na celu zmniejszyć trjumf luteranów, szczycących się swoim Concordienbuch, i dać katolikom pojęcie o zdumiewającej jedności gmin kalwińskich! Cf. art. Wyznania helweckie, i Niemeyer, Collectio confessionum in ecclesiis reformatis publicatarum, 1840. (Buchmann). J. N.
Corpus juris canonici. Tę nazwę nosi zbiór praw kościelnych, składający się z następujących części: I. Decretum Gratiani (ob.); II Decretalium libri V, zebrane i ułożone z polecenia Grzegorza IX, Papieża; III a) Sextus liber decretalium, zebrany z polecenia Bonifacego VIII, b) Clementinae (ob.), c) Extravagantes (ob.) communes, d) Extravagantes-Joannis XXII. Nazwę Corpus juris spotykamy już na soborze konstancjeńskim i bazylejskim, gdzie rozróżniają się rezerwaty papiezkie, na znaj-
