Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.3 412.jpeg

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.
402
Clarke.

Paźdz. 1675 w Norwich, w Norfolku; 169: wstąpił do uniw. w Cambridge, gdzie z początku zajmował się fizyką, matematyką i uchodził za jednego z najlepszych uczniów Newtona. W tym czasie wydał łacińskie tłumaczenie fizyki Jakóba Rohault, z własnemi dodatkami, w których zbijał teorje Kartezjusza. Do końca życia nie rozstając się z matematyką, ogłosił kilka jeszcze matematycznych rozpraw i wyborne tłumaczenie łacińskie optyki Newtona. Postanowiwszy wstąpić do stanu duchownego, z równą gorliwością zajął się metafizyką, świecką i biblijną filologją, oraz teologją pod kierunkiem Johna Moore, bpa z Norwich, który go (1698) mianował swoim kapelanem. Już w 1699 napisał trzy traktaty o chrzcie, konfirmacji i pokucie, w których dowiódł wielkiej biegłości w Ojcach Kościoła, a od 1701 pracował nad parafrazą czterech Ewangelji, wydaną 1715 w Londynie p. t. Paraphrase on the 4 Gospels. R. 1704 i 1705, w myśl Roberta Boyle (um. 30 Wrześ. 1691), aby corocznie jeden z najznakomitszych teologów poświęcał kilka kazań wyjaśnieniu zasadniczych prawd naturalnej i objawionej religji, C. wydał dwa, najwięcej znane swe dzieła, o istnieniu Boga i o prawdzie naturalnej, oraz objawionej religji: Discourse or demonstration of te being and attributes of God; Verity and certitude of natural and revealed religion. W dziełach tych Hobbes, Spinoza i Toland poddani są ścisłej a zwycięzkiej naukowej krytyce. Kosmologiczny dowód istnienia Boga jest główną podstawą rozumowań ks. Clarke’go, jakkolwiek nie zostały przez niego pominięte dowody: teleogiczny i fizyko-teologiczny. Jednocześnie wystąpił z obroną nieśmiertelności duszy przeciwko Dodwellowi (ob.), który twierdził, że dusza z istoty swej jest śmiertelną, i dopiero przez łaskę chrztu przeobraża się w nieśmiertelną. Świetne tej obrony przeprowadzenie zjednało mu stopień doktorski w Cambridge. Następnie zbijał doktryny Collins’a, dowodził moralnej wolności człowieka i zawiązał z Leibnitzem uczoną korespondencję o czasie i przestrzeni, oraz o wolności człowieka (1717 wyd. po angielsku; 1720 po franc. i niem.). Obdarzony przez bpa Norwich probostwem (1706), później został kaznodzieją nadwornym królowej Anny (1709), a w końcu rektorem St. James w Westminster. Dzieło jego The Scripture on the Trinity, Lond. 1712 (Pismo Św. o Trójcy; na język niem. tłumaczył Semler 1774), w którém widoczny był subtelny arjanizm, wywołało silną opozycję, a mianowicie ze strony uczonego Daniela Waterland († 1742), archidjakona i kapelana królewskiego. Stawiony przed konwokacją (t. j. zgromadzeniem wyższego kleru), następnie oskarżony przed izbą lordów, utracił miejsce kaznodziei nadwornego; przy rektoracie St. James utrzymał się, przez odwołanie błędów swoich i obietnicę nie występowania więcej w przedmiocie Trójcy św. Clarke w taki sposób formułował swoją naukę o Trójcy Św., jakoby z Pisma św. wydobytą: są trzy Osoby Boże: Ojciec, Syn i Duch Św., lecz jest tylko jedna najwyższa istota i jedna absolutna przyczyna wszech rzeczy — Ojciec. Z Ojcem odwiecznie istniała druga boska Osoba, Syn, i trzecia, Duch Ojca i Syna. Pismo św. nie objaśnia nam istoty tych trzech Osób, lecz tylko ich osobiste przymioty i dzieła. Ojciec tylko jest samoistny: od niego pochodzi wszelka moc i wielkość, jak również dzieła Syna i Ducha św. Syn nie jest samoistny, lecz otrzymał od Ojca całą swoją istotę i wszystkie swoje przymioty. Pismo św. nie wyjaśnia ani sposobu, ani czasu, w jakim się to stało. To tylko pewna, że Trójca Św. powstać musiała przed stworzeniem świata, w skutek dobrowolnej