leżącego na wschodniém wybrzeżu morza Czarnego. Lecz nie przeznaczono już było Ch. dostać się do miejsca nowego wygnania: trapiony okrutnem postępowaniem swoich dozorców, z wycieńczenia umarł w pobliżu Comany, 14 Wrześ. 407, w 60 roku życia, a dziewiątym biskupstwa. Potomność okazała się sprawiedliwszą dla Chr. od współczesnych: jego imię zostało zapisane w kronikach Kościoła, jego ciało przeniesiono do Konstpla, jego pamięć otacza aureola świętości. Jak różnorodną była działalność Ch-a, tak wszechstronną jest treść dzieł jego. Jako egzegeta i mówca zajmuje on jedno z pierwszych miejsc w Kościele. Biegły w klasycznej starożytności, posiadał ognistą i porywającą wymowę. Nad klasycznemi wszakże formami, których był nieporównanym mistrzem, panuje wszędzie duch chrześcjański. Najwięcej zostawił pism egzegetycznych: zajmują one ⅔ jego wszystkich dzieł. Ch. wielki wpływ wywarł na egzegezę Pisma ś. swojem historyczno-literalném tłumaczeniem; podobnie jak Cyryl Jeroz., Djodor z Tarsu, Euzebjusz i Doroteusz, nie poprzestawał on na tłumaczeniu bezduszném, nigdy po za martwą literę nie przechodzącém, ale też nie popadł w allegoryzowanie (Orygenes), przeradzające się niekiedy w fantastyczną spekulację i zaciemniające prawdy chrześcjańskie, w miejsce ich rozjaśnienia. Tłumaczenie Ch-a uwzględnia nietylko dosłowne brzmienie tekstu, lecz właściwość działających lub mówiących osób, cel tego co powiedziano, związek jednej prawdy z innemi, oraz z całością Objawienia i wpływ każdej prawdy na życie moralne. Jego tłumaczenie jest szeregiem uczonych badań, oraz praktycznych nauk i obejmuje prawie cały S. i N. Testament. Większa ich część odnosi się do czasu pobytu Chryzostoma w Antjochji. O samej Genezie są Homiliae 67 i Sermones 9 in Genes. (Opp. t. IV); 32 homilje wypowiedziane były w 3 roku jego biskupstwa. Następnie w przeciągu roku wykładał Dzieje Apostolskie (Homiliae 55 in Act. Ap.), lecz nauki te tak dalece od innych są niższe, że Erazm twierdził, iż ktoś inny a nie Ch. był ich autorem. Później znowu się zwrócił do Genezy i dokończył jej wyjaśnienia w homiljach, więcej parenetycznych niż homiletycznych. Przeważnie egzegetyczny charakter mają homilje do psalmów (Expositiones in Psalmos 3—12, 41—49 i 108—150). Miewał je Ch. będąc kapłanem w Antjochji; nie doszły do nas w całości, niektóre nawet z pozostałych (np. 118) widocznie do późniejszej epoki należą, Objaśnienia do Izajasza (Interpret. in Isaiam 1, 1—8, 10) są historyczno-mistycyczne. Prócz tego ma 6 homilji z Izajasza o królu Ochozjaszu; jednę homilję z Jeremjasza (cap. 10, 23) i dwie jeszcze homilje traktujące o zawiłości proroków. W liczbie homilji do Starego Test. zaliczyć należy Sermones 5 de Anna i Homiliae 3 de Davide et Saule. Wykład Nowego T. jest daleko obszerniejszy od Starego: in Mathaeum 90 Homiliae; 88 Homiliae in Joannem; Homiliae in Acta Apost. Z wielką starannością objaśnione są 8 błogosławieństw w homil. na Matth. Najwyżej stoją Homiliae im omnes s. Pauli Epistolas. Nauka ś. Pawła i wielkość jego osoby znalazły w ś. Chryzostomie jednego z najznakomitszych tłumaczów. 32 Homilje wyjaśniają List do Rzymian, 44-pierwszy do Koryntów, 30-drugi do Kor., 24-do Efezów, 15-do Filipensów, 12-do Kolossan, 11-pierwszy do Tessalloniczan, 5-drugi do Tes., 18-pierwszy do Tymoteusza, 10-drugi do Tymot., 6-do Tytusa, 3-do Filemona, 34-do Hebrajczyków. W siedmiu księgach pko anomejczykom (Homiliae 12 contra Anomoeos)
