14, 12. Luc. 22, 7), musi co innego znaczyć, a nie samo pierwsze święto Paschy. Już Teofilakt (ob.) zauważył w swym Komentarzu, że wyrażenie Mat. 26, 17: τή πρώτη τών άζύμων (pierwszego przaśników) ma podobne znaczenie, jak w Joan. 1, 30: ότι πρώτός μου ήν (bo był przedemną, wprzód niż ja). Wprawdzie św. Marek 14, 12 zdaje się ścisłej określać czas, gdy mówi: τή πρώτη ήμέρα τών άζύμων, ότε τό πάσχα έθυον (pierwszego dnia przaśników, kiedy ofiarowywali Paschę), lecz rzeczywiście jest tu to samo, co i w wyrażeniu św. Mateusza: bo ότε może się odnosić tak dobrze do ήμέρα, jak i do άζύμων. W obu więc miejscach τη πρώτη == τή προτέρα ήμέρα τών άζύμων: dnia poprzedzającego przaśniki. Że taki sposób mówienia jest właściwym greckiemu językowi w Nowym Test., ob. rozprawę Paschke’go w Theolog. Quartalschr.: Tübing. r. 33 zesz 3. Jeszcze mniej określa dzień św. Łukasz (22, 7): ήλθε δέ ή ήμέρα τών άζύμων, έν ή έδει θύεσθαι τό πάσχα: nadszedł zaś dzień przaśników, w którym potrzeba było ofiarować Paschę. Ήλθε kładzie zamiast παρή (ukazał się), albo έγένετο (stał się). Że P. Jezus zresztą dniem jednym przed żydami odprawił Paschę, pokazuje to jeszcze dzień Zielonych Świątek. Według jednozgodnej tradycji Kościoła, Zielone Świątki wypadły w Niedzielę, prawo zaś nakazywało, aby Zielone Świątki obchodzone były, licząc dzień pięćdziesiąty od dnia 16 Nisan (Lev. 23, 15); gdyby zaś żydzi wszyscy pożywali Paschę we czwartek na wieczór, w piątek był pierwszy dzień Paschy (15 Nisan), w sobotę drugi (16 Nizan), a dzień 50-y wypadnie także w sobotę, coby się sprzeciwiało całej tradycji chrześcjańskiej (cf. Calmet, De noviss. Pasch. Chr., w Dissertatt. jego). Już z poprzedniego wypływa, że ostatnia Pascha Pana Jezusa była w roku 786 od zał. Rz. Potwierdza tę datę historyczne świadectwo o zaćmieniu słońca, jakie miało miejsce podczas konania Jezusowego. Zaćmienie to było cudowném, gdyż w 15 dni po nowiu księżycowym (kiedy odprawia się Pascha) nie może być zaćmienia. Wiadomość o niém, z pisarzy pogańskich, podał nam niejaki Phlegon z Tralles, † 155 r. po Chr., wyzwoleniec cesarza Adrjana. Chronologiczne dzieło Phlegona p. t. Όλυμπιαδες, zaginęło, lecz z jego XIII księgi przechował się w przekładzie armeńskim i łacińskim Kroniki Euzebjusza (ob.) fragment następujący: Quarto autem anno 202-ae Olympiadis magna et excellens inter omnes, quae ante eam acciderant, defectio solis est facta: dies hora 6 ita in tenebrosam noctem versus, ut stellae in coelo visae sint, terraeque motus in Bithynia Nicaenae urbis multas aedes subvertit. Czwarty zaś rok Olympiady 202 wypada w 19-ym r. panowania Tyberjusza, t. j. od lata 785 do lata 786; a że powyższe zaćmienie słońca przypadło na wiosnę, więc nie mogło być w 785 r., lecz w 786: Według zaś obliczeń astronomicznych (Joh. von Gumpach, op. c.), 15 Nizan w r. 786 odpowiada naszemu 4 Kwiet., który podówczas wypadał w sobotę. P. Jezus więc odprawił z uczniami swymi Paschę w czwartek wieczorem 2 Kwiet., w dniu następnym był ukrzyżowany i wkrótce pogrzebany, przez cały 4 Kwiet. (sobota) pozostawał w grobie, a zmartwychwstał po sobocie, t. j. po wieczorze sobotnim, który u żydów liczył się do niedzieli. Oprócz dzieł już cytowanych, chronologji Now. Test. dobre streszczenie ob. Jord. Büchner, Die Chronologie des Neuen Testam., Augsburg 1865. Cf. Sepp, Das Leben Jesu. X. W. K.
