Tatarów i Mongołów, osłabiły dawny węzeł i ziemie te w obce podały ręce. Po upadku książąt halickich, Litwini, najbliżsi teraz Polski sąsiedzi, nieraz je zajmowali dla siebie. Bolesław Wstydliwy, pokonawszy i wytępiwszy Jadźwingów, opanował i ziemię Chełmską r. 1264, atoli w dalszych czasach nie zdołano jej przed chciwą zdobyczy Litwą obronić. Za Władysława Łokietka podobno jeszcze do niej należała. Dopiero Kazimierz W. od r. 1340 na nowo Ruś Czerwoną do Polski przyłączając, i ziemię Chełmską r. 1349 dla swej korony odzyskał, a gdy wkrótce spory o nią powstały, ostatecznie r. 1377 Ludwik, król węg. i pol., dzieła tego dokonał. Podobne losy przechodziła i ziemia Bełzka, aż wreszcie r. 1388 dostała się książętom mazowieckim, po wygaśnięciu których r. 1462 przeszła do Polski (Baliński, Staroż. Pol. II 751, 1175). Miasto Chełm, na górze zbudowane, starożytna siedziba Słowian, dało nazwisko ziemi okolicznej i dwom biskupstwom, to jest łacińskiego i greckiego obrządku. — Początek łacińskiego chełmskiego biskupstwa historycy nasi różnym przypisują czasom. Niezgodne te podania krótko zebrał Rzepnicki (Vitae Praes. Pol. III 114), w ten sposób pisząc: „Bzowski (Annal. Eccl.) twierdzi, że r. 1375, za rządów Ludwika w Polsce, razem z innemi bpstwami na Rusi fundowane było. Nakielski (Miechovia p. 399), za którym Naramowski (lib. 2 c. 16) kładzie r. 1417, przypisując jego początek Władysławowi Jagielle, po zwycięztwie grunwaldzkiém, odniesioném nad krzyżakami w dzień Rozesłańców (Divisio Apostolorum) r. 1410. Że jednak wprzódy jeszcze kościół chełmski miał swoich bpów, świadczy Wadding (Annal. Ord. Min. t. IV), mówiąc, iż r. 1359 Innocenty IV Pap. na wakującą stolicę w Chełmie naznaczył Tomasza Himpergvey de Seyno (które Niesiecki uważa za Sienno), zakonnika reguły św. Franciszka, i przywodzi list Papieża, w tym przedmiocie z Awenjonu wydany, a w bibljotece rzymskiej pod n. 69 zachowany. O tym Tomaszu, poświęcającym kaplicę św. Doroty przy kościele augustjańskim św. Katarzyny w Krakowie (r. 1365), wspomina Dryacki w Życiu bł. Izajasza Bonera. Skrobiszewski (Vitae Archiepp. Halic. et Leopol.) podaje, że w roku 1394 kościołem chełmskim rządził Stefan, przez którego dane w tym czasie odpusty Jakób, arcyb. halicki, potwierdził. W roku jednak błąd być musi, gdyż wtedy nie Jakób, ale Piotr zasiadał na halickiej stolicy. Z różnych opinji, dopiero co przywiedzionych, widać, że przed Ludwikiem i Jagiełłą byli już bpi chełmscy. Niesiecki (Korona pol. I 62) początek bpstwa tego przypisuje Bolesławowi Wstydliwemu r. 1264, wsparty na świadectwie Długosza i Kromera. Lecz Kromer mówi tam o łuckiém bpstwie; Długosz zaś pod tymże rokiem przywodzi list Pap. Aleksandra do arcyb. gniezn., w którym na żądanie Bolesława Wstydl. pozwala w ziemiach Jadźwingów, przez króla tego zawojowanych i podbitych, założyć biskupią stolicę: nie mówi jednak, czy ta istotnie założoną była i w którém miejscu. Prawdopodobną więc jest rzeczą, jak tenże Niesiecki dalej twierdzi, że założenie stolicy chełmskiej wielu laty poprzedziło czasy Jagiełły; lecz gdy dla szczupłych nader funduszów często opróżnioną bywała, król Władysław Jagiełło, po zwycięstwie grunwaldzkiém, bpstwo to na cześć św. Apostołów wznowił, przez nadanie mu stałego uposażenia i pewnych dochodów, r. 1414 jak pisze Niesiecki, lub 1417 jak chce Nakielski.“ Dotąd słowa Rzepnickiego. Z dowodów dopiero przedstawionych wnosić należy, iż
