wszednim; śmiertelnym staje się, jeżeli przez nią, dzieje się uszczerbek mającym bliższe do tych dóbr prawa. N.
Chełmińskie biskupstwo (Culmensis ep.) od początków swoich obejmowało ziemię Chełmińską i Michałowską, czyli dawne województwo Chełmińskie. Granice więc jego stanowiły od północy i wschodu Prusy książęce, od południa ziemia Dobrzyńska, na zachód zaś Wisła. Nazwisko tej ziemi, niemieckie Kulm i łacińskie Culma, pochodzić ma od jednego z dawnych jej książąt; polskie zaś od miasta Chełmna (Chelmum, Culma), w górném położeniu nad Wisłą zbudowanego, najdawniejszego w Prusach. Historja wskazuje, że w starożytnych już czasach ziemia chełmińska należała do Polski; gdyż Bolesław Krzywousty, dzieląc prowincje swego państwa między synów, dał ją Bolesławowi Kędzierzawemu, razem z Mazowszem, Kujawami i ziemią Dobrzyńską (Długosz, Hist. l. 4), co wszystko później r. 1207 Leszek Biały, syn Kazimierza Sprawiedliwego, a wnuk Krzywoustego, ustąpił młodszemu bratu Konradowi, który przybrał tytuł księcia mazowieckiego i trzymał wspomniane prowincje w dzielnicy swojej. Ziemia też Michałowska, z dwóch małych powiatów: Brodnickiego i Nowomiejskiego złożona, była również oddawna własnością Polski. Obiedwie razem stanowiły województwo Chełmińskie, a łącznie z województwem Malborskiém, biskupstwo Chełmińskie. Początek tego biskupstwa, według podania zapisanego przez Długosza (lib. 2), sięga czasów Mieczysława I, który je r. 966, razem z innemi djecezjami polskiemi, miał ustanowić. Zdanie to powtórzyło kilku późniejszych historyków naszych, a między nimi i Kromer (De reb. Polon. lib. 3); w dalszém jednak opowiadaniu dziejów, wywodzi on początek biskupstwa chełm. jakby z płockiego, mówiąc, że Konrad, książę mazowiecki, z Gedeonem (zwanym także Getką lub Gunterem), bisk. płockim, djecezję tę utworzyli. Dla usprawiedliwienia swego twierdzenia powołuje się na dokumenty, poczerpnięte z archiwum królewskiego; przez szacunek zaś dla Długosza dodaje, że Mieczysław I, ustanawiając w Polsce biskupstwa i rozgraniczając je przez legata papiezkiego Idziego, bpa tuskulańskiego, był pierwszym fundatorem i chełmińskiego, lecz to później, przez dzikie napady pogańskich Prusaków zupełnie zniszczone, poszło w zapomnienie, z którego dopiero Konrad je podźwignął. Mówi o tém i Długosz (lib. 6), dając r. 1222, jako datę nowego uposażenia i wznowienia tego bpstwa. Treter (Vitae eppor. varmien.) stawia r. 1247 założenia chełm. bpstwa, co widocznie jest zbyt późno. Naramowski (lib. 2 c. 11 i 15) twierdzi, iż powstało razem z innemi bpstwami pruskiemi (warmińskiém, pomezańskiém i sambijskiém, czyli samlandzkiém) r. 1243, choć poprzednio mówi, iż jeszcze przed założeniem bpstw pruskich, ziemia Chełmińska swego miała pasterza. Lengnich (Prawo posp. kr. pol. wyd. Krak. 1836 p. 251) czas jego założenia naznacza około r. 1215. Maciejowski (Hist. prawod. słow. III 333) powiada, że już r. 1180 istniało, ale zniszczone przez pogan Prusaków i Mazurów, przed r. 1228 odnowione było. Widocznie poszedł tu za Nakielskim, który w dziele swém Miechovia, z jakiegoś katalogu bpów chełmińskich podaje, że r. 1180 Pap. Aleksander III stolicy tej dał na pasterza Hipolita rzymianina. Wreszcie Jul. Bartoszewicz (w Encykl. powsz. III 602) zdaje się w tej sprawie najsprawiedliwsze czynić rozumowanie. Mówi on, że ziemia Chełm., jako na pograniczu Mazowsza położona, była zapewne pod duchowną władzą bpów płockich. Gdy zaś ciągłe i okropne najazdy
