obowiązki w Chambery, Brugelette, Vannes, St-Acheul. Ostatnie lata przepędził w Paryżu, gdzie † 4 Lut. 1861 r. Zostawił kilka pism filozoficznych, w których zbijał system tradycjonalistów (ob. Tradycjonalizm): Les rationalistes et le traditionalistes, ou les écoles philosophiques depuis 20 ans, Paris 1850; De l’autorité et du respect qui lui est du (o powadze i o względzie, jaki się jej należy), Paris 1851; L’Eglise et les systèmes de philosophie modernes (Kościół i teraźniejsze systemy filozoficzne), ib. 1852; De l’origine des connaissances humaines d’aprés l’Ecriture Sainte (O początku ludzkiego poznania według Pisma św.), Paris 1852; De la valeur de la raison humaine, ou ce que peut ta raison par elle-même (O sile rozumu ludzkiego, czyli do czego rozum sam z siebie jest zdolnym), Paris 1854. Pisał także artykuły do pism perjodycznych katolickich we Francji. Rozbiory i krytyki jego dzieł, ob. L’Ami de la Religion 1851 n. 5183; Annales de philos. chrét. III ser. t. 19 i 20, ser. IV t. 5; Correspondant, 1855 t. 36 s. 790. Cf. Ladevi-Roche, De l’origine du langage d’après MM. Bonald, Chasles etc., Bordeaux 1860. X. W. K.
Chateaubriand Franciszek August, wice hrabia, słynny autor dzieła p. t. Génie du christianisme (Duch chrystjanizmu) i mąż stanu, ur. 4 Wrześ. 1769 w zamku Combourg, w Bretanii (w okolicy miasta Fougères, w teraźn. depart. Ille-et-Vilaine). Jego ojciec, małomówny i ponury szlachcic, ciągle był zajęty myślą podźwignięcia niezbyt bogatej rodziny, matka zaś odznaczała się dobrocią charakteru i pobożnością serca. Franciszek był najmłodszym z 10 braci i sióstr, z których sześcioro tylko przy życiu pozostało. Opuściwszy rodzinną strzechę, sposobił się w Brest na marynarza, następnie w Dinan na księdza, lecz kiedy jedno i drugie nie odpowiadało jego skłonnościom, wstąpił jako podoficer do pułku Nawarra, stojącego w Dieppe, z zapałem uczył się sztuki wojennej i pisał wiersze, a następnie przeniósł się do Paryża, gdzie poznał Ludwika XVI i Malesherba. Był świadkiem rewolucji, której zasady nawet popierał, miewał stosunki z koryfeuszami strasznego przewrotu, lecz, pomimo fantastyczności charakteru, wrodzona uczciwość i szlachetność nie pozwoliły mu pogodzić się z rewolucyjną anarchją i rozprzężeniem moralném. W 1790 wystąpił z pułku i 1791, idąc za radą Malesherba, wsiadł na okręt, z zamiarem zwiedzenia Ameryki. W Ameryce poznał się z Waszyngtonem, a celem przysłużenia się ojczyznie swojej nowemi odkryciami, przebiegł w różnych kierunkach lasy i puszcze Ameryki północnej, gdzie niejednokrotnie w samotnej chacie osadnika, lub przy ognisku indyjskiej zagrody, marzycielska jego dusza szukała pokoju w poetyczném natchnieniu i poważnych rozmyślaniach. W tym też czasie Ch. napisłał pierwszy prozą poemat: Les Natchez, który wszakże dopiero 1826 ukazał się w druku. Z gazety dowiedział się o ucieczce Ludwika XVI do Varennes, o mającej wybuchnąć wojnie i o gromadzeniu się wiernych tronowi oficerów około książąt rodziny królewskiej. W Lipcu 1792 r. Ch. już był z powrotem we Francji. Nie śpieszno mu było wszakże, za przykładem innych, podążyć do Koblencji; natomiast osiadł w Paryżu, ożenił się, przegrał w karty znaczną część swego majątku, wpadł w długi i dopiero sceny terroryzmu, straszna nędza i namowy przyjaciół skłoniły go do wyjazdu do Brukselli. Niezbyt uprzejmie przez emigrantów przyjęty, wstąpił do wojska jako prosty żołnierz: w bitwie pod Thionville ciężko ranny, w opłakanym stanie udał się wiosną 1793 r. do Londynu. Napisane wówczas studjum
