walecznym, zaciągali się do wojsk Cyrusa i indyjskich. Cf. Habac. 1, 6. Waleczności ich i szybkości w boju dowodzą wyprawy Nabuchodonozora. Izajasz (43, 14) mówi o flocie chaldejskiej, która zapewne pływała po odnodze Perskiej, albo też Eufratem dochodziła pod Babilon. Uprawiali także nauki, zwłaszcza kasta chaldejskich kapłanów w Babilonji; ztąd słynęli z astrologji i magji, tak, iż nazwa chaldejczyka była synonimem mędrca, astrologa, wieszczbiarza (Cf. Dan. 2, 2. 10. 4, 4) nietylko na wschodzie, ale nawet w Rzymie (Cicero, De divinatione l. 1). Ponieważ Chaldea (jako Babilonja) wchodziła w skład monarchji niegdyś Asyryjskiej i miewała osobnych królów w Babilonie, przeto jej dzieje z owej epoki ob. Assyrja i Babilon. Tu tylko wypada nam wspomnieć o monarchji Chaldejsko-babilońskiej, której stolicą był Babilon, a królowie chaldejczycy. Początek tej monarchji dał Nabopolasar, wódz chaldejski, który wspólnie z Cyaksaresem medyjskim zburzył Niniwę ok. r. 625 przed Chr. i został niezależnym królem; lecz największą swoją świetność winna ona Nabuchodonozorowi (od r. 604). Świetny ten stan trwał około lat 70 (604—538), według przepowiedni Jeremjasza (25, 11. cf. 27, 7). R. 562 v. 561, po Nabuch. nastąpił Ewilmerodach, we dwa lata zamordowany przez swego szwagra Neriliglissara (Euseb. Praepar. ev. 9, 40). O Ewilmerodachu wiemy z Biblji tylko tyle, że nastał po uprowadzeniu Jojachina v. Jechonjasza (r. 598) w 37 lat, zatém w r. 561 v. 562, i wypuścił go z więzienia (IV Reg. 25, 27. Jer. 52, 31). Historycy dawniejsi nazywają Ewilmerodacha: Ilvarudamus (Canon Ptolem.), Ἐυειλμαράδουχος (Berozus ap. Jos. Flav. contra Apion. I 20), Ἐυιλμαλουροῦχος (Megasthenes i Abydenus ap. Eusebium. Chron. armen. s. 28), Ἀβιλαμαρώδαχος (Jos. Fl. Antiq. X 11, 2). Aleksander Polyhistor (in Euseb. Chron. armen. s. 21) naznacza mu lat 12, Flawjusz zaś (cont. Ap. l. c.) 18, co może się rozumieć o latach rejencji za życia ojca (ob. S. Hieronym. in Isai. 14, 19). O następcach jego aż do Baltazara, a właściwie Nabunita, ob. I 621. Na ostatnim się kończą dzieje monarchji Chaldejsko-babilońskiej: jej miejsce zajęła Perska. Ob. Darjusz, Cyrus. O Chaldejczykach chrześcjanach i języku chaldejskim, ob. Syrja, Mezopotamja, Nestorjanizm. X. W. K.
Challes, v. Chales (czyt. Szall, Szal) Klaudjusz Franciszek Milliet de (v. Dechales), matematyk, ur. w Chamberi 1621 r., w 14 r. życia wstąpił do jezuitów, w szkołach ich wykładał humaniora i retorykę; był przez pewien czas na misjach w Turcji, po powrocie ztamtąd, Ludwik XIV mianował go profesorem hydrografji w Marsylji; później w Lyonie w kolegjum Trójcy Św. uczył filozofji, nauk matematycznych, w końcu teologji; został rektorem kolegjum w Chamberi; † w Turynie 28 Marca 1678. On pierwszy podał myśl, że łamanie się promieni światła jest przyczyną rozmaitości kolorów w tęczy, w szkłach etc., myśl, która posłużyła Newtonowi za podstawę jego teorji kolorów. Teleskop też Newtona zdaje się już być opisanym w katoptryce tego jezuity (ks. 3 prop. 54); on także pierwszy odgadł prawdziwy kształt ziemi, dowiedziony później przez Newtona. Dzieła jego, z różnych gałęzi nauk matematycznych, wylicza De Backer, Biblioth. X. W. K.
Challoner (czyt. Czaloner) Ryszard, ur. w Lewes, w Sussex, 29 Wrz. 1691, ukończywszy nauki w Douay, był, po wyświęceniu na kapłana, nauczycielem w témże kolegjum. R. 1730 wysłany do Anglji, jako wikarjusz apostolski, wyświęcony był na biskupa Debra. Całe życie po-
