Uposażenie duchowieństwa nędzne, pensja mała, najmniejsza 150 złp., reszty mają dopełniać dziesięcina i akcydensy. Z zakonników są tu: jezuici (niemieccy), kapucyni (włoscy), lazaryści (francuscy), benedyktyni (portugalscy). Z żeńskich są tu szarytki, klaryski i józefinki. W jednym tylko klasztorze są guarańskie indjanki. Prawie w każdym mieście są bogato uposażone zakłady dobroczynne, pod zarządem kościoła, ale pomagające cierpiącym bez względu na narodowość i wyznanie.
Brema (biskupstwo). W skutek zwycięztw swoich nad Saksonami, Karol W. 788 r. założył biskupstwo w Bremie, którego pierwszym biskupem był Willehad. Djecezja jego obejmowała Fryzję i część południową Wigmodji, i zależała od arcybiskupstwa mogunckiego. Dokumenty fundacji tego biskupstwa, które, osobliwie od pokoju w Salza w 803 r., stało się jedną z najważniejszych stacji rozszerzenia chrześcjanizmu na północy, znajdujemy u Adama bremeńskiego (ob.). Za ś. Ansgarego († 865) biskupstwa hamburgskie i bremeńskie były połączone w jedno arcybiskupstwo hamburgsko-bremeńskie, mimo wieloletniej opozycji arcybiskupa kolońskiego, któremu przedtém Brema była podległą. Arcybiskup Adaldar († 909) położył podstawę późniejszej świetności i potęgi doczesnej tej stolicy. W XIII w. potęgę znacznie ograniczyli mieszczanie, kapituła i szlachta. W XII w. stolica arcybiskupia przeniesioną była z Hamburga do Bremy. Pomimo energicznej opozycji arcybiskupa Krzysztofa († 1558), protestantyzm zakradł się do kapituły; następny biskup został protestantem. Do czasu ustanowienia stolicy w Lund, arcybiskupstwo hamburgsko-bremeńskie było prymasowską stolicą całej północy. Pomiędzy arcybiskupami liczy się wielu mężów, odznaczających się nauką i cnotą. R. 1328 arcybp Burchard odprawił tu sobór prowincjonalny; Jan III polecił wydrukować r. 1511 w Strasburgu Missale Ecclesiae Bremensis, mszał wysoce ceniony, z przyczyny swojej rzadkości. Cf. Hamburg.
Brentano. 1 Klemens. W historjach literatury nie spotykamy się zazwyczaj z tém nazwiskiem, a przecież Br. był jednym z najznakomitszych poetów swego czasu. Literaci niemieccy darować mu tego nie mogą, że był pokornym synem swego Kościoła. Ur. w Ehrenbreitstein 9 Września 1778 r. Ojciec jego był kupcem, człowiekiem bardzo prozaicznym, matka znów żyła w świecie wybujałej fantazji. Zakłócona ztąd harmonja życia rodzicielskiego, nie mogła dobrze oddziaływać na wrażliwą i niepospolicie obdarowaną duszę Klemensa. Gorzej jeszcze nań oddziaływało towarzystwo literatów, w domu dziadka, Laroche’a, który był kanclerzem elektora Trewiru. Zagorzały ten józefinista naginał całą rodzinę do systemu religijno-politycznego, którego był zapalonym zwolennikiem, a biedne dziecko, oddane tu na wychowanie, wystawione było na wszystkie wpływy uczonego niedowiarstwa i ogładzonego indyferentyzmu. Nie lepiej szło jego wychowanie w Koblencji u ciotki, p. Möhn, gdzie był świadkiem smutnych scen niedobranego małżeństwa. Po kilku latach takiego wychowania, wrócił do Frankfurtu, gdzie go wezwał ojciec do swego kantoru: Klemens niewypowiedzianie czuł się znudzonym. Zostawiony sam sobie, rysował i klecił wiersze na marginesach ksiąg handlowych; dobrawszy się do szafy z książkami, przeróżnej, a przeważnie belletrystycznej treści, dzień i noc pożerał zakazany owoc. „Wiem z doświadczenia, pisał przy końcu życia, o zgubnym wpływie czytania bez rozumnego kierunku, na ile niebezpieczeństw narażają takie gniazda mo-
