starszego brata i starszą siostrę, zbierało jałmużny na rzeczy kościelne i ubogich, godziło zwaśnionych, rozsądzało spory i powtarzało nauki katechizmowe. Członkowie wreszcie bractwa gościnnego obowiązani byli jedynie do częstych spowiedzi, postów i miłosiernych uczynków. Wszystkim stowarzyszonym zalecało się śpiewanie nabożnych pieśni w kościele, w domu i w polu; rodzicom nadto postaranie się o wyuczenie dzieci czytania i pisania, co bezwątpienia przynosi chlubę bractwu, krzewiącemu z moralnością oświatę. Ustawy te ogłoszono drukiem pod napisem: „Patent konfraternii bialskiej, każdemu w sodalistwie Niepok. Pocz. M. P. służący, pod zastępstwem świętych: Bazylego Wielk., Józefata i Onufrjusza“ (w Supraślu 1793). Oprócz dopiero wspomnianych, było jeszcze wiele innych bractw pod opieką N. M. P., które jako mniej upowszechnione, pomijamy. — Bractw z tytułem świętych pańskich jest tak wiele, iż ich zliczyć prawie niepodobna. Do znakomitszych należy arcybr. ś. Anioła Stróża, założone przy kościele N. M. P. na Jasnej Górze częstochowskiej i oddane kks. paulinom, potwierdzone przez Urbana VIII d. 8 Paźdz. 1626 r., na prośby kr. Zygmunta III. Prymas Jan Wężyk na synodzie piotrkow. polecił, aby w jego archidjecezji przynajmniej jeden kościół na dekanat zaprowadził je; niemniej gorliwie pracował nad tém bisk. żmudzki Jerzy Tyszkiewicz, a protekcja ta dygnitarzy kościoła i książąt sprawiła, iż przez lat 12, czyli do r. 1640, więcej jak 120 kościołów miało u siebie bractwo ś. Anioła. Na Jasnej Górze przez ten czas przeszło 200 tysięcy osób się zapisało, a między nimi król Zygmunt III z żoną Konstancją, królewicz Władysław, jako pierwszy protektor bractwa, z żoną Cecylją Renatą, i zgoła wszystkie sześcioro dzieci królewskich, arcyb. Wężyk, biskupi: Marcin Szyszkowski, Maciej i Stanisław Łubieńscy, Adam Nowodworski, Remigjusz Koniecpolski, Jerzy Tyszkiewicz Firlej, Lipski i wielu innych; z magnatów i panów wszystko co było znaczniejsze. Bractwo miało swych urzędników: administratora i jego pomocnika, czterech radców, podskarbiego, czterech do nawiedzania chorych, chorążego i marszałków. Między obowiązkami położono wykonywanie pilne przepisów religijnych i drugich do tego pobudzać, polecać się codziennie aniołom stróżom i cześć ich szerzyć, chronić się niepotrzebnej przysięgi i nigdy djabła nie wspominać, raz na miesiąc przybywać na posiedzenia i radzić o przedmiotach, tyczących się bractwa; w modlitwach swoich pamiętać o Papieżu i królu, o państwie i stowarzyszonych; na każdy miesiąc obrać sobie ś. patrona, oraz jakie pobożne zdanie do rozmyślania i wykonania; bywać na uroczystościach brackich, na które bracia przywdziewali białe kapy, z płótna lub sukna i czynili dyscypliny, przynajmniej w każdą niedzielę postu. Główne brackie święto w niedzielę po ś. Michale i drugie na ś. Gabrjel, którego Ojcowie Kościoła uważają za Anioła Stroża N. P., lecz uroczystość jego dla bractwa wyznaczono w wigilję Zwiastowania, 24 a nie 18 Marca; nadto, w każdę drugą niedzielę miesiąca pozwolono bractwu odbywać nabożeństwo, z procesją Najśw. Sakr. na Summie i obu nieszporach. Z okazji tego bractwa, szczegółową naukę o aniołach zebrał ks. Gaspar Biedrzychowski, paulin, i wydał dzieło: Officia Angelorum erga homines et hominum erga Angelos (Crac. 1620, 8-o str. 278), które skrócił i wydał po polsku inny paulin, ks. Andrzej Goldanowski, pod tyt: Bractwa ś. Anioła Stróża, etc. Powinności, artykuły, ustawy, porządki i odpusty (w Krak. u Piątkowskiego r. 1641). — Br. ś. Michała archan., albo żołnierskie, po-
