scypliny i posty podwajali. W też piątki cały dzień było wystawienie Najśw. Sakr. w kaplicy, a bractwo psałterz śpiewało i wieczorem publicznie się biczowało, na co już i niewiastom patrzeć pozwolono, aby się pobudzały do rozważania Męki Pańskiej i ofiarowywały nabożeństwo swoje za pokój Kościoła. W wielki czwartek szli w procesji do kościoła P. Marji, jakby do ogrójca, a w wielki piątek procesja jerozolimska odbywała się do ośmiu kościołów miasta (nie do ośmiu ołtarzów, jak w inne piątki postu) i w każdym było biczowanie. Kto nie mógł uczestniczyć w tych nabożeństwach, powinien był złożyć jałmużnę do skrzynki brackiej, w celach miłosierdzia założonej. Oprócz przytoczonego już dziełka: Bractwo Compassionis, ustawy jego i przepisy pomieszczają Reformationes generales ad clerum etc., wydane przez tegoż bisk. Szyszkowskiego 1621 r., oraz mała książka pod tyt: „Nabożeństwo z krótką wiadomością o powadze, odpustach i powinnościach arcybractwa Męki Pańskiej etc., pod opieką j. w. ks. Andrzeja z Posławic Ankwicza, o. p. dra, kan. kat. krak. etc. superintendenta tegoż arcybractwa i najosobliwszego dobrodzieja, do druku r. p. 1769 podane w Krakowie.“ Wkrótce po założeniu bractwa tego w Krakowie, kks. franciszkanie zaprowadzić go nie zaniedbali i po innych kościołach swego zgromadzenia. W Kaliszu np. było już r. 1606, choć prawnie dopiero 1614 zatwierdzone, upadło następnie r. 1774, a 1853 wznowione, dotąd istnieje, lubo nie tak świetnie jak niegdyś. — Bractwo Smutku Chrystusowego, na uczczenie łez i smutku Chrystusa Pana; br. to za opiekunkę ma Najśw. Pannę, Królowę Męczenników, a za patronów św. Józefa, Michała i Dyzmasa. Br. to obowiązuje się poświęcać modlitwy i prace na szerzenie wiary i własne udoskonalenie. R. 1857 wyszła w Rzymie książeczka p. t.: „Br. smutku Chryst.“ — Z bractw pod wezwaniem N. Marji Panny, najdawniejsze miało być założone w Krakowie na początku XIII w., bo ma już z r. 1232 przywilej rzymski na wystawianie Najśw. Sakr. w pewne uroczystości. Istniałoby zatém jeszcze przed zbudowaniem kościoła św. Marka i sprowadzeniem kanoników regularnych de poenitentia, inaczej braćmi od pokuty błogosławionych męczenników, lub N. M. Panny Demetrii de Urbe, albo po naszemu Markami zwanych. Tak utrzymują książki brackie i J. Muczkowski w broszurze: Bractwa krakowskie (Krak. 1845); lecz ks. Piotr Pękalski w art. Historyczne podanie o bractwach (w Pamięt. tow. dobrocz. krak. 1868 roku), odnosi je co najwięcej do r. 1257. Markowie, według Długosza, przybyli r. 1257 na wezwanie księcia Bolesława Wstydliwego. — Stanisław Łobocki, przeor zgromadzenia, w r. 1542 zbudował kaplicę dla bractwa, a bisk. krak. Piotr Gamrat tegoż roku potwierdził jego przywileje, z tytułem N. M. Panny, śś. Leonarda, Mikołaja, Walentego, Antoniego, Anny i Zofji z córkami. Od tej ostatniej patronki bractwo nosi dziś tytuł św. Zofji i liczy niewielu członków, choć niegdyś znakomite nawet w kraju osoby podawały mu swoje imiona. Dla użytku stowarzyszonych wyszło: „Nabożeństwo bractwa św. Zofji, ustanowionego przy kościele św. Marka Ewang. w Krakowie (Krak. 1855),“ a dawniej ks. Justa Pomorskiego: „Bractwo św. Zofji (Krak 1637).“ We Lwowie r 1350 zawiązało się także br. N. M. Panny, pierwiastkowo z samych wojskowych złożone (Zimorowicz, Hist. Lwowa III). — Br. Niepokalanego Poczęcia N. P. powstało wcześniej daleko, nim tę naukę Kościół za dogmat ogłosił (r. 1854). U nas pobożność ku Niepokalanej Dziewicy okazano w ustanowieniu, przez
