quem reconciliari necesse sit, et sine conventu presbyteri et caeterorum esse non possit, post peracta illa, quae Dei sunt, et christianae religioni conveniunt, et post debitas admonitiones, qui voluerint, eulogias a presbytero accipiant (Hincmar. Rhem. Capit. 1 n. 16). Przyjąć więc można, iż około r. 800 założono pierwsze fundamenty bractw, w dzisiejszém rozumieniu branych, które dopiero w XII w. wybitnemi się stały, gdy we Włoszech gorliwi kaznodzieje do pokuty pobudzali lud niespokojny, a ten, wymownym ich głosem poruszony, pokazywał ją w publicznych modłach czyli suplikacjach, procesjonalnie postępując we włosiennicy za chorągwią przodem niesioną i do krwi się biczując, ob. Biczownicy. Podobnie już w XI w. choroba, zwana ognistą, albo św. Antoniego, szerząc się w Normandji, dała początek bractwu Bożemu (confrérie de Dieu), którego członkowie nosili mały biały kaptur i na piersiach medalik N. M. Panny, a poprzysięgali oddziaływać przeciw tym, co mieszali pokój Kościoła i państwa. We Francji około tegoż czasu miało być bractwo N. M. Panny, dla którego Odon, bp paryzki († 1208), urządził nabożeństwo nazajutrz po św. Trójcy, i to niektórzy uważają za najdawniejsze. W Rzymie stowarzyszenie konfalonierów (od confalone albo gonfalone — chorągiew, a zatem i ludzie stojący pod chorągwią), zmierzające do podniesienia ducha pokuty, obudzenia miłości chrześcjańskiej i wyswobodzenia więźniów, otrzymało potwierdzenie Pap. Klemensa IV (r. 1265 — 71), poczém zaprowadzono je we wszystkich prawie miastach i wioskach włoskich. Gdy znowu r. 1448 trzęsienie ziemi nawiedziło Rzym, a po nim zaraza, nie było komu grzebać umarłych, szczególnie ubogich: wtedy Florentczycy utworzyli bractwo, zajmujące się bezpłatném zarażonych trupów grzebaniem. Po ustaniu zarazy bracia nosili z niebieskiego płótna płaszczyki, dowód swego poświęcenia i ofiary. Podobny ubiór, koloru niebieskiego lub białego, przybrały bractwa pokutnicze, głównie czci Najś. Sakramentu oddane. Niemniej dawne są bractwa miłosierdzia, do których liczy się i utworzone w Rzymie przez Pap. Klemensa VII (1523—34), dla udzielenia posagów ubogim pannom. Spełniało cel swój w dzień św. Hieronima, patrona bractwa. W Wiedniu, bractwo św. Katarzyny odprawiało uroczystą procesję w drugą niedzielę Maja, na którą uwalniało jednego więźnia. W Paryżu król Henryk III r. 1583, na intencję pomyślności Kościoła katol., założył pokutnicze bractwo Zwiastowania N. M. P., sam był jego przełożonym i we włosiennicy asystował brackiej procesji, na której kard. Gwizjusz niósł krzyż, a książę de Mayenne, brat kardynała, spełniał obowiązki ceremonjarza. Inne białe bractwo pokutnicze w Montpellier, miało oddawna wielkie znaczenie i, nawet podczas rewolucji 1789 r., zachowało obszerne swoje przywileje (Encyclop. théol. ed. Migne t. VIII p. 433). Średniowieczne stowarzyszenia religijne zajmowały się częstokroć sprawami, które dziś rząd lub policja wykonywa. Tak np. bracia mostowi (fratres pontifices) dla dogodności podróżnych zakładali i budowali mosty. — W ogóle, szlachetne zawsze i ogółowi pożyteczne były i są dotąd cele bractw wszystkich. Skutki z nich, moralizujące niższe mianowicie warstwy społeczeństwa, okazują, że bractwa są ważną dźwignią do uszlachetnienia i uszczęśliwienia społeczeństwa. Brackie obowiązki odnoszą się zazwyczaj do siedmiu uczynków miłosiernych względem ciała i duszy, tudzież do uwielbienia tajemnic wiary i świętych pańskich. Ostatnie zmierzają do pozyskania opieki świętego patrona i obudzenia w sercach braci
