oddawaną ani u benedyktynek, ani u norbertanek, ani też nie jest zapisaną między świętemi w kalendarzach obu tych zakonów, boll. ją opuścili. Z tych kilku przykładów widać, ile to wprzód samych dzieł boll. przejrzeli, zanim ułożyli spisy świętych tak szczegółowe, iżby według nich poprawić można nawet najdrobniejsze błędy i niedokładności, jakich się dopuścił którykolwiek z autorów, piszący o świętych. Po tych preliminarjach idą Acta, t. j. zebrane wszystkie pomniki, odnoszące się do danego świętego. Jeśli starożytność nie zostawiła o nim szczegółowego żywotu, to zebrane są tylko podania z kalendarzy kościelnych (Martyrologia, Menaea), z dzieł drukowanych i rękopiśmiennych dosłowne cytacje i na czém oparte, pomniki z literatury (np. dawne poemata), sztuki (przytém ryciny) i t. p. zabytki, dowodzące czci temu świętemu oddawanej. Przy innych świętych nietylko zebrane są te zabytki, ale też przedrukowane żywoty całkowite [1] z druków, lub (jeżeli z druków nie ma, albo są błędne, to) z rękopismów najpoprawniejszych; nadto, wiadomości o relikwjach tychże śś., o cudach i t. p. Wszystkie te źródła opatrzone są objaśnieniami i uwagami krytycznemi, rozebrana ich autentyczność i wartość; w kwestjach zawikłanych bardzo szczegółowemi rozprawami ubogacone. W tym samym porządku opisani święci następnych dni. Jest to więc niezmiernie bogate archiwum dla historji w ogóle, a dla hagiologji i nauk kościelnych w szczególności. Chcąc zaś w tym labiryncie ogromnym trafić na żądany przedmiot (żywot jakiego świętego), trzeba wiedzieć, w którym dniu wypada. Wskażą to alfabetyczne spisy świętych, znajdujące się przy popularnych Żywotach śś., Martyrologiach, lub węszcie przy kalendarzach. Niezmiernie też użyteczném jest do tego dzieło Augusta Potthasta, Bibliotheca historica, medii aevi. Wegweiser durch die Geschitswerke de europäischen Mittelalters, Berlin 1868; idem Supplement, ibid. 1868., podzielone na 3 części: 1-a opisuje dzieła zbiorowe historyczne; w 2-ej są pisarze wieków średnich, kiedy który żył, co pisał z historji, gdzie rękopismy jego dzieł, jakie są wydania tychże i gdzie można znaleść szczegółowe wiadomości o tymże pisarzu. W trzeciej są wyliczeni święci, który kiedy żył, kto i kiedy pisał jego żywot, gdzie się każdy żywot znajduje, jako też wyliczone są specjalne dzieła, lub traktaty dawniejsze i nowsze, w tym przedmiocie. Każda część jest ułożona porządkiem alfabetycznym. W Supplem. nadto jest spis alfabetycz. świętych, z oznaczeniem dnia ich, i chronologiczny Papieży, cesarzy, i biskupów środkowej Europy (str. 187—448) [2]. Co się tyczy stron ujemnych bollandystów, najważniejszą jest brak źródeł orjentalnych, czemu zresztą wcale dziwić się nie można, gdyż filologja orjentalna [3] w XVII w. nie tak daleko posuniętą była, i ani się domyślano skarbów, jakie mogą być ukryte w dalekich zakątkach wschodu, a które dopiero w naszych czasach większe obudziły zajęcie (Porówn. Syryjska literatura). Szczegó-
- ↑ Żywoty nie byle jakie, ale współczesne, albo mało co późniejsze od samych świętych, albo wreszcie z późniejszych takie, o których słusznie można mniemać, że są oparte na źródłach współczesnych świętemu (np. Metafrast ob.), słowem żywoty tylko źródłowe.
- ↑ Nowe wydanie przygotowuje teraz autor.
- ↑ Nie podciąga się pod tę nazwę filologia grecka.
