sposobem nie było w przyczynie. Gdy przeto Bóg jest pierwszą rzeczy przyczyną, tedy wszystkie doskonałości, jakie w stworzeniu się znajdują, wprzód już były w Bogu. Przyznając je tedy Bogu, dochodzimy do poznania dalszych attrybutów Bożych, które już nietylko co do rzeczy, ale i co do wyrażenia są pozytywne (jak np. mądrość, sprawiedliwość, świętość). Nadto, ponieważ Bóg jest nie jednorodną (causa univoca) wszechrzeczy przyczyną, lecz różnorodną (causa aequivoca), przeto to, co jest w skutku, w stworzeniu, nietylko poprostu było wprzód w przyczynie, ale było w niej w sposób daleko doskonalszy, a to tém bardziej, że Bóg jest Istotą nieskończenie doskonałą, i dla tego wszystko Mu w stopniu najdoskonalszym właściwe. Ztąd wynika, że doskonałości przyznawane Bogu, nie mogą być przyznane tak, jak rzeczom stworzonym, ale w sposób daleko doskonalszy, tak mianowicie, jak to odpowiada naturze Boskiej. — Przyznajemy doskonałość rzeczom stworzonym i Bogu, nie w równém (praedicatio univoca), ale w podobném znaczeniu (praedicatio aequivoca vel analoga). Jako skutki Bożej przyczynowości, rzeczy stworzone zostają do Boga w stosunku pewnego podobieństwa, i dla tego tak im, jak jemu tę samą doskonałość analogicznie można przyznawać (per analogiam proportionis). — c) Ponieważ doskonałości napotykane w rzeczach stworzonych, Bogu przypisywać możemy tylko w daleko doskonalszy sposób, przeto, gdy je Bogu przypisujemy, musimy je przeczyć w sposobie, w jakim one znajdują się w rzeczach stworzonych. W braku jednak odpowiedniego na to wyrażenia, używamy stopnia najwyższego, zowiąc Boga „najmędrszym, najlepszym“ i t. d., jak gdyby „nadmądrym, naddobrym“, t. j., że przyznawane mu te doskonałości, wyższe są po nad opowiednik mądrości i dobroci i t. d. — Różnica istoty i attrybutów w Bogu oznacza się nie w ten sam sposób, jak w rzeczach stworzonych, bo w bycie Boga nie ma żadnej realnej różnicy, a zatém nie ma żadnej realnej różnicy pomiędzy istotą i attrybutami, lecz raczej wszystko co jest w Bogu, jest jego jedną, prostą istotą. A zatém tylko w naszej myśli możemy robić różnicę pomiędzy istotą a attrybutami Bożemi, podobnie, choć nie tak samo, jak to robimy w rzeczach stworzonych. Przez istotę tedy Bożą (constitutivum divinae naturae), w odróżnieniu od attrybutów Bożych rozumiemy tę doskonałość Boską, jaką w Bogu poznajemy jako pierwszą, przez jaką Boga najprzód od rzeczy stworzonych odróżniamy, i z jakiej wszystkie inne doskonałości bezpośrednio lub pośrednio dają się wyprowadzić. Attrybutami zaś nazywamy wszystkie inne doskonałości, jakie z owej pierwotnej doskonałości wypływają. Attrybuty dzielą się: na bezwzględne, o ile właściwe są Bogu w sobie uważanemu, i względne, o ile są właściwe Bogu w jego stosunku do stworzenia; na attrybuty bytu i działalności, na fizyczne (wyrażające naturalną doskonałość) i moralne (wyrażające moralną dosk.), nareszcie na pozytywne i negatywne (odpowiednio do swego wyrażenia). — Za doskonałość, stanowiącą Istotę Bożą, jedni uważają nieskończoność, inni samoistność (aseitas); my przyjmujemy to drugie zdanie. Pojęcie samoistności negatywnie tém się określa, że Bóg wyłącza wszelką siebie samego przyczynę; pozytywnie zaś tém się określa, że Bóg siłą swojej własnej istoty istnieje, istnienie tedy zawiera się w jego istocie. Bóg tedy nie wywodzi się ani z żadnej zewnętrznej przyczyny, ani z samego siebie (jeżeli tedy biorąc przyczynę w właściwém znaczeniu, Boga nazwie kto „przyczyną siebie samego“ (causa sui), nazwa ta będzie zupełnie fałszywą, bo w takim razie
