psalm 35: Noluit intelligere, ut bene faceret. Moraliści uważają za winowajczy brak wiadomości prawa, gdy ta wiadomość mogła i powinna była być nabytą, jak to wynika ze słów Pisma św.: Servus, qui cognovit voluntatem domini sui et non fecit... vapulabit multis; qui autem non cognovit, et fecit digna plagis, vapulabit paucis. Luc. 12, 47. — Ze względu na przedmiot, błąd (i niewiadomość) dzieli się: a) na błąd (niewiadomość) prawa (error, v. ignorantia juris), gdy kto w błędzie jest co do istnienia i treści prawa; b) na błąd (niewiadomość) faktu (error v. ign. facti), gdy kto błędnie pojmuje stosunek czynu do prawa. Co się tyczy jakości błędu (i niewiadomości), bywa on albo a) przezwyciężalny (vincibilis), jeżeli jest możliwość usunięcia go, albo b) nieprzezwyciężalny, gdzie usunięciu jego przeciwi się fizyczna lub metafizyczna (moralna) niemożliwość. Rozróżniają nadto niewiadomość grubą (crassa) i małą (levis), odpowiednio do stopnia ciemności zalegających umysł. Następstwa błędu i niewiadomości często bardzo dają się uczuwać w życiu społeczeńskiem, ma je też i prawo na względzie, osobliwie przy kontrakcie. Rozróżnienia są tu: a) błąd co do istoty rzeczy, prawa, albo kontraktu; b) co do rzeczy pobocznych, ale wpływających na istotę rzeczy; c) co do samych rzeczy podrzędnych: a) i b) mogę w pewnych okolicznościach odjąć kontraktowi ważność, jeżeli interesowany dowiedzie, że po jego stronie nie było winy, lecz tylko błąd. — Oddziaływanie błędu i niewiadomości na sumienie, wyradza sumienie błędne (conscientia erronea), objawiające się z jednej strony skrupulactwem, z drugiej obojętnością, laksyzmem lub bezsumiennością. Z tych rodzajów wewnętrznego stanu człowieka wypływają: przesąd, faktyczna niewiara i zmysłowość życia. Dla tego wielkiém zadaniem pasterza dusz jest oświecanie, prostowanie błędów, usuwanie niewiadomości religijnej i moralnej. N.
Błąd, jako przeszkoda małżeństwa. Małżeństwo zawarte bez wzajemnego, dobrowolnego i rzeczywistego zezwolenia stron obudwóch, jest nieważném. Że zaś błąd czyli omyłka, popełniona przy zawarciu małżeństwa, co do osoby, z którą się ono zawiera, lub okoliczności do niej się odnoszących, może wpływać na brak zezwolenia, ztąd błąd (error) zalicza się do przeszkód kanonicznych, powodujących nieważność małżeństwa. Może zaś błąd odnosić się: 1) do samej osoby, 2) do jej majątku, 3) do jej stanu, 4) do jej przymiotów (can. Quod autem, cs. 32 q. 1). Odnosi się do samej osoby, jeżeli kto zawrze małżeństwo nie z tą osobą, z którą chciał zawrzeć, i sądził że zawiera, ale z inną; np. jeżeli w krajach, gdzie kobiety zakwefione do ślubu przybywają, przyprowadzono inną a nie tę, z którą chciał się ożenić, i z tą sądząc, że jest prawdziwą jego narzeczoną, małżeństwo zawarł. Ponieważ przy zawarciu małżeństwa w błędzie odnoszącym się do osoby, jest widoczny brak zezwolenia na małżeństwo z tą osobą, z którą zawarte zostało, przeto ono jest nieważne nawet i wtedy, gdy kto w błąd wprowadzony został skutkiem swej własnej winy lub niedbalstwa, albo gdy zadowolony jest z zaszłego błędu, bo wolałby z tą zawrzeć małżeństwo, z którą zawarł, aniżeli z tą, z którą chciał zawrzeć, albowiem zezwolenia rzeczywistego nie było, a to, które mogłoby być, jako nie istniejące de facto, wcale go zastąpić nie może. Błąd odnosi się do majątku wtedy, kiedy kto zawiera małżeństwo z tą samą osobą, z którą zawrzeć pragnął, ale sądził, że jest bogatą, gdy tymczasem ona jest uboga i na odwrot. Ponieważ przedmiotem małżeńskie-
