zaś wyłącznie tylko pracom naukowym. Prawie przy każdym z 21 klasztorów była bibljoteka i dziś jeszcze jest ich kilka. Idzi z Loch (Aegidius Lochensis), kapucyn, który w XVII wieku zwiedzał Abissynję, znalazł tam bibljotekę złożoną z 8,000 dzieł, których znaczna część sięgała w IV (Gassendi, Vita Peiresci l. 5). — Ponieważ bibljoteka nazywała się armarium, armamentarium, przeto bibljotekarz nosił nazwę armarius. We Floriacum był armarius starszy, który wydawał i odbierał książki; armarius junior utrzymywał rejestr wypożyczonych książek i listę debentów (Consuetud. Floriacen. infra cit.). Był to urząd zaszczytny, łączony często z kantorstwem (nauczyciel muzyki i śpiewu). W tém znaczeniu znajdujemy także starszego kantora, praecentor, któremu pewne statuta angielskie (z XII w. ap. Dugdale, Monasticum Anglicanum, II 24) wyznaczają fundusz (5 solidos et 18 denarios); z niego „debet invenire praecentor incaustum omnibus scriptoribus monasterii et pergamenum ad brevia, et colores ad illuminandum et necessaria ad ligandum librum.“ Ob. rozprawę Vogel’a: Amt u. Stellung des Armarius in den abendländ. Klöstern, w Serapeum 1843 IV 17... Cf. Merryweather, Bibliomania in the Midde Ages, London 1849. Herimannus Laudunensis (ok. r. 1150) opowiada o Alulfie, zakonniku klasztoru w Tournai: Is primum clericus, deinde monachus in praefato monasterio armarii, seu cantoris officium 47 annis tenuit (Hist. restaurationis monasterii Tornacen. ap. D’Achery, Spicilegium XII 395). Na bibljotekarzu leżało dostarczanie wszystkiego kopistom w scriptorium (dawne statuta klasztoru św. Wiktora w Paryżu, ap. Martene, De antiquis eccl. ritib. III 733), i eos qui po pretio scribunt ipse conducat (ib.). W katedralnych kościołach pierwotnie nad księgami czuwał lektor (ob.), gdyż on musiał się wprawiać do czytania publicznego, kiedy jeszcze w pisaniu nie były oddzielane wiersze, ani wyrazy (ob. Biblja § 6). Później, przy większych bibljotekach, w Konstantynopolu, miał nad niemi dozór scevophylax, chartophylax (ob. I 379), w Rzymie bibliothecarius, gdzieindziej kustosz katedralny, mający dozór nad skarbcem kościelnym. W kościołach katedralnych księgi mieściły się w tak zwanych secretaria v. diaconica, których po dwa bywało; jedno z prawej strony absydy (ob.), na przechowywanie śś. ubiorów i naczyń; drugie z lewej, na księgi. Św. Paulin, w wystawionym przez siebie kościele św. Feliksa w Noli, taki położył na pierwszém secretarium napis: „Hic locus est venaranda penus, qua conditur et qua — Ponitur alma sacri pompa ministerii.“ Na drugiém: „Si quem sancta tenet meditanda in lege voluntas, — Hic poterit residens sacris intendere libris (S. Paulini Epist. 12 ad Sever.). Gdzieindziej razem z naczyniami świętemi się znajdowały i księgi. Książka uważała się za rzecz świętą; dla tego Ojcowie święci nakazywali obchodzić się z nią z uszanowaniem. Quodsi coenobii librum in tua cella teneas; ne projicias eum per negligentiam, sed studiose complicatum serva, atque custodi eum, tanquam Dei esset. S. Ephraem, Tract. de imitat. Proverb. — Jakiém uszanowaniem otaczano bibljotekę, dowodzą niektóre urządzenia klasztorne. Tak naprzykład w Lanfranci Decreta pro ordine S. Benedicti cap. 1 § 3 jest przepisany obrzęd wydawania książek. „Dominica prima Quadragesimae, priusquam fratres intrent Capitulum, custos librorum debet habere congregatos libros in capitulo, super tapetum extensum, praeter eos, qui praeterito anno ad legendum dati sunt; illos enim intrantes capitulum
