Słowa Bożego; inni Bibljoteką świętą, lub tylko Bibljoteką, Bibliotheca, v. B. sancta. (S. Hieronym, De viris illustr. c. 75, 81; S. Isidorus, Etymolog. l. 6 c. 3; pisarzy późniejszych ob. ap. Wattenbach, Das Schriftwesen im Mittelalter, Leipz. 1871 s. 101, 129, 375), albo Pandectae [1]. Wyraz Testamentum (gr. διαθήκη) albo Foedus (hebr. Berith — Przymierze) nadaje się dziś księgom świętym z dodatkiem: Nowy Testament (Testamentum v. Foedus Novum, ἡ καινὴ διαθήκη St. Test. (Foedus v. Test. vetus, ἡ παλαιὰ διαθήκη), zamiast księgi święte Starego (przed nar. Chr.), lub Nowego Przymierza (od nar. Chr.). 2. Oprócz podziału na Stary i Nowy T., żydzi Stary Test. dzielą na Zakon i Proroków; teologowie zaś rozróżniają w obu Testamentach księgi protokanoniczne i deuterokanoniczne. O obudwóch tych podziałach ob. Kanon bibl. Co do treści: dzielą księgi święte na historyczne (libri historici), naukowe (l. doctrinales, zawierające prawdy dogmatyczne i moralne) i prorockie. Niektórzy jeszcze dodają prawne (l. legales). Podział ten nie znaczy, żeby księga np. historyczna samą historję zawierała, lecz że w niej historja przeważne zajmuje miejsce; podobnież w prorockich, obok proroctw, a w naukowych, obok prawd dogmatycznych i moralnych, są wiadomości historyczne i t. p. Ściślej biorąc, do historycznych należą księgi pod numerami (na tablicy obok): 6—19, 43, 44, 49; do naukowych: 21—26, 50—70; do prorockich: 27—42 i 71. Inne, jak 1—5, 45—48 należą do przeważnie historycznych, pomieszanych z treścią naukową; n. 20 jest przeważnie naukową na tle historyczném. Do prawnych, zaliczają nn. 1—5. 3. Rozdziały i wiersze przez skrócenie (aby w każdej cytacji biblijnej nie powtarzać: rozd. n. wiersz n.) oznaczają się w ten sposób, iż przy skróconem nazwisku księgi (na tablicy obok kol. 3 i 4), pierwsza cyfra oznacza rozdział, druga — wiersz. Że zaś często wypada razem cytować kilka miejsc z jednej księgi, przeto, dla rozróżnienia, po cyfrach oznaczających rozdział, kładzie się przecinek (,), a po cyfrach oznaczających wiersz tegoż rozdziału, kropka (.); albo: cyfry rozdziału piszą się liczbami rzymskiemi (I II i t. d.), a cyfry wiersza arabskiemi. Np. Gen. 1, 1. 3—5. 2, 7, albo: Gen. I 1. 3—5. II 7, znaczy, że miejsce temi znakami wskazane znajduje się w pierwszej księdze Starego Test. (Genesis) w rozdziale pierwszym, a w wierszach jego 1-ym, 3-cim, 4-ym i 5-ym; dalej w rozdziale drugim, w wierszu 7-ym i t. p. Podział ten pochodzi już z późniejszych czasów. 4. Dawniej zaś tekst nietylko na rodziały i wiersze nie był podzielony, ale nawet zdania ani wyrazy nie były jedne od drugich oddzielane (Scriptio continua). Pentateuch także razem z księgą Jozuego stanowił jeden zwój (volumen), tak samo jak proroctwa Jeremjaszowe z księgą Barucha. Najdawniejszym jest podział Starego Testamentu na 54 paraszioth (podziały większe, paraschae majorea) i tyleż haftaroth (haphtharae — urywki). Parasziot były działami z Pentateuchu (zakon), haftaroth z reszty Starego Testamentu (prorocy). Podziału tego ślady znajdujemy w Act. 13, 15. II Cor. 3, 14. Cf. Reinke, Beiträge zur Erklärung d. Alt. Test. VII 25 (Münster 1866). W każdy szabat czytano w synagodze jedną paraschę z Pentateuchu i jedną haftarę z pro-
- ↑ Nazwa upodobana Alkuina, pożyczona z kodeksu praw rzymskich, Ob. Vallarsii przedm. do XI t. Oper. S. Hieron. s. 11.
