z żeńskim, klaryskami czyli franciszkankami zwanym (ob.). Pierwszą do tego pobudkę dała św. Elżbieta, królewna węgierska i landgrafowa Turyngji († 1231), która, przyjąwszy trzeci zakon św. Franc., cała poświęciła się posłudze około chorych i ubogich. Inne tercjarki naśladowały surowość jej życia, utrzymując się z jałmużny i spełniając też same czyny miłosierdzia. Przyjęły nawet ubiór stały koloru popielatego z białym welonem i nazwę sióstr Celli. Te słabe zawiązki reformy wzmocniła i rozwinęła bł. Aniela Corbare. Po śmierci męża, hr. Civittelle, wstąpiła ona do trzeciego zakonu św. Franc., i za pozwoleniem Papieża, r. 1395 założyła w Foligni klasztor ściślejszej reguły dla panien, chcących zostawać pod klauzurą. Marcin V pozwolił jej stawiać nowe klasztory i wkrótce było ich jedenaście po różnych miastach włoskich. Od r. 1438 zwoływały jeneralną kapitułę co trzy lata, na której obierały przełożonę, mającą władzę, w towarzystwie inych[1] zakonnic, wizytować klasztory i pilnować w nich porządku. Pius II r. 1459 zniósł te kapituły i każdemu zgromadzeniu pozwolił obierać sobie przełożonę. Gdy jednak bez naczelnego nadzoru jedność reguły utrzymać się nie mogła, r. 1480 poddano je obserwantom. Ubiór zakonnic tych takiż prawie jak klarysek, cel zaś rozmaity, bo usługa chorym, opieka nad ubogimi, lub ćwiczenia bogomyślne. Święta Elżbieta turyngska została ich patronką, dla szczególniejszego poświęcenia się chorym i ubogim: z tego powodu zowią je elżbietankami lub elżbietkami, a gdzieniegdzie siostrami szpitalnemi, lub siostrami miłosierdzia. Pomimo oddania się życiu czynnemu, zostają pod klauzurą, jako prawdziwe zakonnice. Historycy zgromadzeń religijnych uważają je za nasze bernadynki[2] i utrzymują niesłusznie, że r. 1489 do Polski sprowadzone były (ks. Benjamin, Rys hist. zgromadzeń zakon., Warsz. 1848, II 195). Około r. 1406 nastąpiła nowa reforma, dokonana w Burgundji przez św. Koletę, tercjarkę wielkiej świątobliwości, która otrzymała od Benedykta XIII (antypap., uznawanego we Francji) list apostolski, pozwalający jej do ściślejszej reguły sprowadzać klasztory klarysek. Zaprowadziła najsurowsze ubóstwo, a przepisy przez nią wydane w 16 rozdziałach, zatwierdził Wilhelm de Cassali, jenerał zakonu franciszkańskiego. Benedykt XIII pozwolił jej także wybierać dla swych zakonnic spowiednika i nim kierować, przez co w krótkim czasie wiele klasztorów nietylko klarysek, ale i franciszkanów w Belgji i Francji przyjęło regułę św. Kolety, i zakonnice zwać się od niej poczęły koleci, koletki lub koletanki (coletani, coletae v. coletanae). Na wzór tych koletek, św. Bernardyn seneński znaczną liczbę klasztorów dawnej reguły św. Klary zreformował i urządził we Włoszech (Męzki zakon koletów, na kapitule jeneralnej w Rzymie 1506 r., pod Juljuszem II, Pap., został zniesiony przez franciszkanów, a kazano im połączyć się w ciągu roku z konwentualnymi lub obserwantami. Do tych drugich prawie wszyscy przystali). R. 1608 jeszcze jedna zmiana nastąpiła we Francji, gdzie Franciszka Małgorzata Borrej, owdowiała Rici, zostawszy przełożoną trzeciego zakonu św. Franciszka w Salins, zaprowadziła reformę na wzór męzkich zakonów, urządzonych we Francji przez Wincentego Mussarta, franciszkanina. R. 1614 założyła taki klasztor w Gray, a 1625 zakonnik Eleazar napisał im regułę, którą Urban VIII r. 1636 potwierdził. Zowią się obserwantkami, albo siostrami pokutującemi ścisłej obserwancji. We Włoszech, w m. Albano zakonnica Franciszka Farnese dała także surową regułę klaryskom, które za-
