ten kościół, August II, król polski, na sejmie r. 1724 w Warszawie oddał go znowu bernardynom, dokąd uroczyście tegoż roku, w wigilję Niepokalanego Poczęcia N. P., wprowadzeni zostali. Tu przeniesiono potém studja filozoficzne z klasztoru bydgoskiego. W Łowiczu r. 1469 klasztor i kościół św. Bartłomieja postawił Jan Gruszczyński, arcybiskup gnieźnieński z drzewa, zamyślając potém wystawić wspanialszy z cegły. Śmierć przeszkodziła pobożnym zamysłom, które spełnili zakonnicy ze składek innych swoich dobrodziejów. W wojnach szwedzkich kościół mocno ucierpiał, lecz go zdołano znowu do dobrego stanu przywieść. Posiada obraz cudowny N. M. P.; w klasztorze były niegdyś studja filozoficzne i liczna bibljoteka z darów arcybiskupich. Skępe opisane w Pamięt. rel. mor. (t. XI 240): bernardynów zaprowadził tu Mikołaj Kościelski, biskup chełmiński, r. 1498 i zbudował kościół pod tytułem Zwiastowania N. P., do którego popioły swych przodków przeniósł. Statua Matki Boskiej słynie na całą Polskę cudami. Nowicjat i dom rekolekcyjny był w tym klasztorze. Franc. Gonzaga (str. 541) pisze, iż, według podania, miał tu być kamień zewnątrz i wewnątrz krzyżykami naznaczony, tak, iż w każdym jego kawałku krzyż znaleść można. Cudowne przypisuje mu skutki, mianowicie w karaniu chorobami zbliżających się do niego pijanic i grzeszników. Zakonnicy kazali go w fundamentach zamurować. Skępe nazywa Oppidum Schapense, przekręcając nazwisko, jak mu się to często przytrafja. I Wadding także, w rzeczach odnoszących się do zakonu w Polsce, nie dosyć jest pewny: z krajowych więc źródeł w opisie niniejszym głównie korzystamy. Lubawa, w djecezji chełmińskiej, miała klasztor obserwantów saskich, pod tytułem św. Jana Chrzciciela, zbudowany przez biskupa miejscowego Mikołaja Chrabnickiega r. 1507. Posiadali go do r. 1564, w którym, z powodu grasującego luteranizmu i morowego powietra[1] zakonników zabrakło. Odtąd pustkami stał klasztor do r. 1586. Piotr Kostka, biskup chełmiński, oddał go bernardynom wielkopolskiej prowincji i do niej przyłączył, za zgodą Papieża Grzegorza XIII. W Przasnyszu, na Mazowszu, r. 1587 przez Pawła Kostkę, chorążego ciechanowskiego, brata św. Stanisława, zaprowadzeni bernardyni. Kościół św. Jakóba i klasztor murowany wystawił, w znaczniejszej części, Jan Nowodworski roku 1598, i odtąd liczy się data istnienia tu zakonu. Były w Przasnyszu studja teologiczne. Wartenburg, w Warmji, miał franciszkanów prowincji saskiej od r. 1326, którzy, gdy w czasie grasującej herezji podupadli, zastąpili ich w r. 1592 bernardyni, z rozporządzenia kardynała i biskupa warmińskiego Jędrzeja Batorego; Papież zaś Klemens VIII przyłączył ich do prowincji wielkopolskiej. Kościół dość wspaniały, pod wezwaniem św. Jędrzeja Apost., z kaplicą św. Antoniego. W czasie zarazy, często Polskę nawiedzającej, klasztor ten służył za ucieczkę dla nowicjuszów i studentów teologji z konwentu warszawskiego. W Złoczewie, w Sieradzkiém, r. 1600 zbudował kościół i w ośm lat fundował bernardynów Jędrzej z Rokszyc Ruszkowski, dziedzic miejsca, miecznik kaliski. Tytuł Narodzenia N. M. P., po spaleniu r. 1719 i odrestaurowaniu, zamieniony na Św. Krzyż. W Łęczycy 1632 r. Dorota z domu Otolja, żona Krysztofa Piwo, podczaszego płockiego kupiła grunt, wystawiła dla bernardynów klasztor i kościół Niepokalanego Poczęcia N. P. W Piotrkowie (zwanym trybunalskim) r. 1624 postawili z drzewa kościół i klasztor: Florjan, Stanisław i Wawrzyniec Starczewscy, a w następnym roku sprowadzili zakonnikow,
- ↑
Błąd w druku; powinno być – powietrza.
