kościół i klasztor kosztem Gerarda z Brudzewa, kanonika krak., r. 1467, w większej części drewniane. Wkrótce z całém miastem klasztor zgorzał, ale staraniem zakonnika Pawła z Warty odbudowany został; gdy powtórnie zgorzał, już zakonnicy chcieli na zawsze miejsce to opuścić. Uprosił znowu wspomniany Paweł z Warty, iż dozwolono zbierać składki na nowy i zbudował kościół z klasztorem z muru 1490 r., pod wezwaniem Wniebow. N. P. W r. 1710, staraniem Norberta Żółwińskiego, gwardjana, przebudowany i do dzisiejszego przyprowadzony stanu. Tu spoczywają ciała dwóch zakonników, doznających czci błogosławionych: Melchizedecha, spółczesnego św. Kapistranowi, i Rafała z Proszowic. Kaplicę na cmentarzu przed kościołem wystawił Wojciech Kobierzycki dziedzic wsi Lipiec, r. 1612, na cześć śś. Franciszka i Anny. Zakonnicy wartscy utrzymywali szkoły publiczne. Do Bydgoszczy król Kazimierz Jagiellończyk 1480 zaprowadził bernardynów; wymurował im klasztor i kościół, w którym pomieścił także kaplicę loretańską. Tu zwykle klerycy uczyli się filozofji. Tytuł kościoła Przenajświętsza Trójca. Do Kazimierza sprowadził bernardynów Jan Lubrański, biskup poznański, 1514 r. Tytuł kościoła św. Jana Chrzciciela, patronami zaś są Bracia Polacy męczennicy, o których w brewjarzu 12 Listopada. Wiadomo, że ciała ich były złożone w katedrze gnieźnieńskiej, ale je ztamtąd Czesi zabrali, umieściwszy Krystyna w Ołomuńcu, innych w Pradze. Gdy więc do Wiednia, z królem Zygmuntem I, pojechał fundator tego kościoła biskup Lubrański, prosił tam książąt czeskich, aby mu relikwje śś. męczenników zwrócili. Otrzymał cel życzeń i przywiózł śś. szczątki do Poznania, mając je później przenieść uroczyście do Kazimierza. Tymczasem umarł, a kapituła poznańska, mimo starań zakonników, nie chciała ich wydać, i zaledwie za biskupa Latalskiego odesłała bernardynom ramię jednego świętego, część kapy i ornata, oraz kilka kostek innych towarzyszów. W ołtarzach kaplic mają się znajdować relikwje pięciu tych braci, oraz w kaplicy św. Anny, zbudowanej 1536 r. W klasztorze bywały studja teologiczne, czasem i filozofja, od r. 1653 nowicjat, który 1686 r. przeniesiono do Skępego. W mieście Nowe (Neuburg) nad Wisłą, w Prusach królewskich, r. 1335 zbudowany kościół i klasztor przez krzyżaków dla franciszkanów prowincji saskiej, był w ich posiadaniu do r. 1556, w którym luteranie zakonników rozpędzili, i do r. 1558 znieśli zupełnie religję katolicką. Biskup kujawski Stanisław Karnkowski upomniał się o kościoły, w djecezji włocławskiej zabrane przez protestantów, a król Zygmunt III r. 1604 powrócił je. Odtąd, za zgodą Papieża Klemensa VIII, do prowincji wielkopolskiej klasztor noweński zaliczony został. Tytuł miał św. Franciszka. W Sierakowie nad Wartą r. 1619, pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia N. P., wystawił piękny kościół i klasztor Piotr Opaliński, wojewoda poznański. Wieżę domurowała Zofja Opalińska, kasztelanowa poznańska, r. 1693. W Szwecu (Sueca) nad Wisłą, w dawnej djecezji kujawskiej, r. 1625 obywatele, za zgodą biskupa Jędrzeja Lipskiego, ofiarowali bernardynom kościół Niepokalanego Poczęcia N. P., zbudowany za miastem; klasztor zaś stanął ze składek, wykończony dopiero 1718 r. Miejsce to słynie cudownym obrazem N. M. P. W Koźminie r. 1626 Stanisław Przyjemski, dziedzic miejsca i wojewoda inowłocławski, zbudował bernardynom z drzewa kościół i klasztor. Wkrótce Paweł Gajewski, proboszcz borzewicki, własnym kosztem postawił kościół murowany Niepokalanego
