posłuszeństwa, łagodny w postępowaniu, święty w zasługach, słynny cudami; mądrości i łaski u Boga pełen....; ciało miał nędzne i wycieńczone; delikatną jego skórę na policzkach lekki ożywiał rumieniec, jak gdyby tam zbiegł się wszystek ogień, jaki rozmyślanie i umartwienie pozostawiło jeszcze w jego ciele; wzrost jego był więcej niż średni“ (Gaufrid. III 1). Portret jego najpodobniejszy znajduje się u Bollandystów. Potomność nazwała go Miodopłynnym (Mellifluus). Kościół w uznaniu cnót i mądrości nazwał go Doktorem Kościoła, (za Piusa VIII). W 21 (a podług innych w 12) lat po śmierci, zaliczony został roku 1174, przez Aleksandra III, w poczet świętych. Mabillon nazywa go ostatnim ojcem Kościoła, dowodząc tej nazwy jego pismami, a szczególnie tą okolicznością, że święty ten swoją naukę czerpał nie z ksiąg, ale z natchnienia Ducha św., gdy i sam mówił: quercus et fagos se magistros habuisse. Jak ulubione były jego pisma świadczy już to, że średnie wieki ciągle się na niego powołują, a do 1719 r. było przynajmniej 43 wydań jego dzieł wszystkich, lub prawie wszystkich, nie licząc już ogromnej liczby wydań jego dzieł pojedyńczych. Najlepsza edycja jest Mabillona w 6 t. in f., z których dwa ostatnie obejmują Opera spuria, w Paryżu 1667; poprawna w 1690; pomnożona listami i przejrzana przez Massuet'a i Texier'a 1719 r.; ostatnie wyd. przedrukowane w Weronie 1726 r.; w Wenecji 1781 r., i ap. Migne, Patrol. lat. t. 182—185. Co do jego żywota, z dawniejszych ob. Gaufredus, Alanus, oraz ap. Bolland. Acta ss. 20. Aug. (t. IV), i (Dom. Chr. Clemencet). Hist. lit. de s. Bernard et de Pierre le Venerable, Paris 1773. Z nowszych ob. Neander, Der h. Bernard und sein Zeitalter 1-e wyd. Berlin 1813, 3-e Gotha 1865 (przełoż na franc. 1842 i ang. 1843 r.); Ratisbonne, Histoire de S. Bernard, 1842. Praca Ellendorfa, Der heil. Bernhard v. Cl. und die Hierarchie seiner Zeit, Essen 1837, nie ma żadnej wartości historycznej. Capefigue, S. Bern. et les abbayes de Cluny et de Citeaux, Paris 1866; J. Cotter Morison, S. Bernard, abbot of Clairvaux life and times of A. D. 1091—1153, now. wyd. Lond. 1868 8-o str. X 448. Niektóre prace św. Bernarda tłumaczył Michał Bohusz Syszko, Wilno 1850 r. 2 t. J. N.
Bernard Klaudjusz, nazywany biednym księdzem, albo ojcem Bernardem, używał w XVIII w. w Paryżu, a nawet i w całej Francji wielkiego znaczenia, i przez wielu był uważany za świętego. Historja jego ma pewne podobieństwo do żywota św. Franciszka z Asyżu. Ur. 26 Gr. 1588 w Dijon, jako syn znakomitego prawnika uczył się prawa, a z powodu swojego wesołego życia był ulubieńcem wszystkich towarzystw. Nagle jednak zamienił się w ascetę i opowiadacza pokuty. Zmarły jego ojciec pokazał mu się po śmierci i dał mu napomnienie. Odtąd B. był w Paryżu ojcem ubogich, oddał on im wszystko, oddał i spadek 400,000 fr., jaki na niego przypadł, i sam wreszcie na nich żebrał. Ogniste jego kazania budziły zapał i poprawę życia. Czas swój przepędzał w szpitalach i więzieniach, aby każdą ratować duszę. Pielęgnował jednak i ciało chorych, spełniając około nich najniższe i najobrzydliwsze posługi. Zatwardziałemu jednemu grzesznikowi towarzyszył pod szubienicę i tak nad jego zatwardziałością rozbolał, iż dostał gwałtownej gorączki i na nią um. 23 Marca 1641 r. Wiele jest oddzielnie wydanych jego życiorysów, między innemi jezuity Lempereur. Często też powtarzano pragnienie kanonizacji tego bogobojnego męża. N.
