Grzegorz VII) pozostawił Berengarjuszowi wszelką możność bronienia się i wypowiadania swoich przekonań. Lecz zamiast dysput, Berengarjusz uczynił proste, jasne i szczere, jak się przynajmniej wówczas zdawało, wyznanie wiary chrześcjańskiej i stwierdził je przysięgą, że chce w niém do końca życia pozostać. Wyznanie wiary brzmiało: „Chleb i wino są po poświęceniu Ciałem i Krwią Chrystusa“ (Panis atque vinum altaris post consecrationem sunt Corpus Christi et Sanguis; haec me sicut ore proferrem, juramento confirmavi corde tenere). Ale zawiódł się Hildebrant i inni, co wierzyli w szczerość Berengarjusza; nie przestawał on bowiem bronić dalej swojego błędu, za co też Papież Wiktor II powtórzył 1055 r. wydany na niego wyrok przez synod vercelloński. Uważał wszakże Papież za konieczne zwołanie nowego synodu, który się zebrał w Rzymie (1059). Na nim, w obec 113 biskupów, Berengarjusz odwołał swoje błędy i uczynił wyznanie wiary podług formuły, napisanej przez kardynała Humberta. Ustęp tej formuły, odnoszący się do głównego przedmiotu herezji Berengarjusza, brzmi w następujący sposób: „Ja Berengarjusz .... poznawszy prawdziwą, katolicką i apostolską wiarę, odrzucam wszelką herezję, a szczególniej tę, która mię dotąd hańbiła, a mianowicie, że chleb i wino, składane na ołtarzu, po przeistoczeniu nie są prawdziwém Ciałem i prawdziwą Krwią Pana naszego Jezusa Chrystusa.“ Pozytywna zaś część formuły mieści się w tych słowach: „Zgadzam się z św. rzym. Kościołem, że chleb i wino, składane na ołtarzu, po konsekracji, nietylko są Sakramentem, lecz i prawdziwém Ciałem i prawdziwą Krwią Pana naszego Jezusa Chrystusa.“ Ta okoliczność, że Berengarjusz wyrzekał się zwykle swojej nauki bez bliższych objaśnień i rozpraw, a następnie odwoływał tylko to, czego się poprzednio wyprzysięgał, sprawiła, że formuła Humberta odnosiła się tylko do kwestji przeistaczania się chleba i wina w Ciało i Krew Jezusa Chrystusa. Ten więc tylko ostatni punkt był w niej wyraźnie określony. Gdyby Berengarjusz wyznał i wyłożył naukę swoją w całej rozciągłości, kościelna refutacja mogłaby być pełniejszą. Formuła Humberta więc nie wyczerpywała herezji Berengarjusza ani twierdząco ani przecząco. Berengarjusz, powróciwszy z Rzymu, wpadł znowu w dawne błędy, a na upomnienia Papieża Aleksandra II odpowiedział, że przy swoich przekonaniach nadal pozostanie, obrzucając przytém zwykłemi obelgami Ojca Św. i Kościół rzymski. Cztery synody, kolejno po sobie następujące, potępiły jego fałszywą naukę: synod w Angers 1062, w Rouen 1063, w St. Maixent 1075 i w Poitiers 1076. Grzegorz VII uważał za konieczne powołać Berengarjusza na sobór, w Rzymie zebrany 1078 r. Zgodzono się na to, aby Bereng. sam napisał formułę wyznania wiary, w której tak się wyraża (Mansi XIX): „Profiteor panem altaris post consecrationem esse verum Corpus Christi, quod natum est de Virgine, quod passum est in cruce, quod sedet ad dexteram Patris; et vinum altaris, postquam consecratum est, esse verum Sanguinem, qui manavit de latere Christi. Et sicut ore pronuncio, ita me corde habere confirmo, sic me adjuvet Deus et haec sacra.“ Lecz ta formuła znowu posłużyła Berengarjuszowi za pretekst do obstawania, a następnie szerzenia dawnych błędów. Konieczną więc rzeczą było zredagowanie jak najściślejszej formuły, która podana została Berengarjuszowi na synodzie w Rzymie 1079 r. Formuła tak brzmi: „Ja Berengarjusz wierzę sercem i wyznaję ustami, że chleb i wino, które znajdują się na ołtarzu, przez tajemnicę św. mo-
