nigdy nie stanęły Włochy na czele systematu politycznego Europy zachodniej. (Höfler). J. N.
Berengarjusz II, wnuk poprzedniego z jego córki Gizeli, która zaślubiła Adalberta, margr. Ivrei. Wkrótce po śmierci Berengarjusza koronę królewską otrzymał (926 r.) Hugo, król burgundzki, brat przyrodni Gwidona, księcia toskańskiego. Pojąwszy za żonę Marozję (932 r.), spodziewał się już on zostać panem Rzymu, lecz uprzedził go w tém Alberyk, nieprawy syn Marozji. Hugo utrzymał się przy koronie lombardzkiéj do 946 r., w którym zmuszony był ją odstąpić margrabiemu Ivrei, z zastrzeżeniem, aby po śmierci tego ostatniego tytuł królewski przeszedł na Lotara, syna Hugona. Lecz Lotar panował tylko cztery lata i w 950 r. umarł. Wieść, jakoby Berengarjusz trucizną zadał mu śmierć, przez to nabrała większego prawdopodobieństwa, że w 24 dni Berengarjusz II i jego najstarszy syn obrani zostali królami włoskimi. Berengarjusz królowę Adelajdę, młodą wdowę po Lotarze, wziął do niewoli, lecz ta na ciężkie obelgi od Willi, żony Berengarjusza, wystawiona, ratowała się ucieczką do zamku Canossa, posiadanego wówczas przez margr. Azzo; nim Berengarjusz odszukał jej schronienie, wyruszyły już na jej i margrabiego Azzo prośby, posiłki niemieckie do Włoch, pod dowództwem Ludolfa, syna króla Ottona. Czas też był wielki zaprowadzić jaki taki porządek w sprawach włoskich, gdzie oddawna korona królewska była powodem tylu gwałtów i zamieszek. Godności kościelne dostawały się pospolicie kreaturom dworskim, karność w klasztorach i duchowieństwie świeckiém upadła, w całem społeczeństwie panowały, niczém niehamowane, chciwość i wyuzdane namiętności. Pomimo przywiązania do wolności, Włosi zbyt mało posiadali poczucia prawa, aby uniknąć obcego podboju. W ślady Ludolfa przybył do Włoch sam Otton (952 r.), zdobył Pawję i poślubił tam królowę Adelajdę. Już Otton gotował się do wyprawy na Rzym, lecz tu wszechwładnym był wówczas patrycjusz Alberyk, i Papież Agapit nie mógł mu się w niczém opierać. Kiedy Otton opuścił Włochy, król Berengarjusz wszedł w układy z Konradem, księciem Lotaryngji, zastępcą Ottona w Lombardji, o odzyskanie korony. Udał się on nawet do Augsburga, złożył Ottonowi przysięgę lenniczą, a wróciwszy do Włoch, umiał korzystać z nieporozumień Ottona z synem Ludolfem i z napadu Węgrów na Niemcy. Na ciężkie prześladowania wystawieni byli biskupi, którzy go poprzednio opuścili; zbrojnie napadał on także na margr. Azzo, a margr. Teobaldowi usiłował odebrać Spoleto, w skutek czego oburzył na siebie Papieża Jana XII, syna w 954 r. zmarłego patrycjusza Alberyka. To wszystko spowodowało drugą wyprawę Ludolfa do Włoch, która sprowadziła zasłużoną karę na głowę wiarołomnego króla. Opuszczony przez swoich, uciekł Berengarjusz do warowni na jeziorze Orta pod Nowarą, lecz nie długo potrafiłby się tu trzymać, gdyby nie nagła śmierć Ludolfa (957 r.), której sprawcą miał być sam Berengarjusz. Potém odzyskał znowu Berengarjusz utraconą władzę, dopóki Otton nie przedsięwziął wyprawy do Rzymu. Wtedy biskup Atto z Vercelli (ob. Atton) napisał słynne o ucisku Kościoła (De pressuris ecclesiasticis) dzieło, które zawiera pożyteczne nauki i ostrzeżenia dla późniejszych nawet czasów. Nie wolno było zbierać się biskupom; szpiedzy śledzili za każdym krokiem duchowieństwa. Niezadługo wszakże zasłużona kara spadła na winnych. Powołany przez arcybiskupa Medjolanu i Papieża Jana
