cał uwagę Klemensa na nadużycia i błędy, jakie dostrzegł tak w zarządzie Kościoła, jak państwa. Papież nie obrażał się wcale jego krytyką, z łagodnością przyjmował napomnienia, w wielu razach szedł za jego zdaniem, a gdy przyszło wykazać zbytnią surowość jego poglądów, czynił to zawsze z prawdziwie ojcowską słodyczą. Tak było lat kilka; później jednak, zdaje się, iż Bellarmin utracił względy Papieża i Klemens prawdopodobnie w tym celu mianował go arcybiskupem Kapui, aby wydalić go z Rzymu. Zdaje się, iż wynikło to z następnych powodów: w rozprawach swoich polemicznych (Disputationes adversus haereticos) Bellarmin, traktując naukę o łasce, stanął po stronie tomistów. Gdy jednak wybuchły spory w tej materji pomiędzy jezuitami a dominikanami (tomistami), Bellarmin, niepomny na dawne zdanie, stanął w obronie swojego zakonu i starał się w tym duchu wpływać na Papieża. Kiedy przeto otwarto w Rzymie publiczne posiedzenia kongregacji de auxiliis, zdaje się, iż dominikanie starali się o to, aby tak poważny ich przeciwnik ustąpił z Rzymu, co tém łatwiej zdołali doprowadzić do skutku, iż Papież był sam teologiem-tomistą. Bellarmin w Kapui napisał w 1603 Katechizm (Chnstianae doctrinae explicatio); napisany w języku włoskim, lecz zaraz przełożony na język łaciński, rozpowszechnił się po całej Europie. Katechizm ten tłumaczony był na język arabski, słowiański, armeński, syryjski, nowogrecki, albański, że już pominiemy inne języki europejskie. Roku 1605, po śmierci Klemensa, znajdujemy Bellarmina znowu w Rzymie: należał do elekcji Leona VI, pozyskał sam wielką liczbę głosów i byłby, po nagłej śmierci Leona, sam ogłoszony Papieżem, gdyby stanowczo nie oświadczył się przeciwko swemu obiorowi, a z drugiej strony, kardynał Aldobrandimi nie podniósł wszystkich zarzutów, przeciwko wyniesieniu jezuity na Stolicę Piotrową. Tjara tedy dostała się na skronie Pawła V, który zatrzymał Bellarmina przy sobie i uwolnił go, na własne żądanie, od arcybiskupstwa. Nie chciał bowiem ten pobożny mąż zajmować takiej posady, którejby obowiązków nie mógł sam wypełniać. Odmówił także przyjęcia rocznych dochodów z arcybiskupstwa, jakie Papież chciał rezerwować dla niego. Piętnaście ostatnich lat swego życia Bellarmin rozdzielił pomiędzy prace kościelne i literackie, i wziął pod szczególniejszą opiekę kollegjum germańskie w Rzymie. Miał także udział w pierwszym procesie Galileusza, w charakterze członka inkwizycji rzymskiej, pisał nawet w tej sprawie; ustęp o niej, skreślony własną ręką Bellarmina, znajduje się w Biographie universelle (Paris r. 1811, tom 4 p. 92), z którego przytaczamy następne miejsca: „My Robert, kardynał Bellarmin, powziąwszy wiadości[1], iż pan Galileusz został spotwarzony, jakoby miał nakazane złożyć w nasze ręce wyprzysiężenie się swych błędów i został przytém skazany na kościelną pokutę, po pilném rozpoznaniu sprawy, z całą miłością prawdy, oświadczamy niniejszém, iż rzeczony pan Galileusz, ani w nasze, ani, o ile wiemy, w niczyje ręce, bądź w Rzymie, bądź gdzieindziej, żadnego wyprzysiężenia swych opinji i nauk nie czynił, ani na żadną kościelną pokutę skazywanym nie był.“ Pismo to nosi datę 26 Maja 1616 roku i zawiera deklarację kongregacji indeksu, później ogłoszoną, oświadczającą, iż teorja przyznawana Kopernikowi, może być publicznie głoszoną i wykładaną, tylko jako hypoteza. Dalszy przebieg sprawy Galileusza, zwłaszcza drugi jego proces z roku 1633, ob. pod wyrazem Galileusz. Bellarmin od dwóch lat już nie żył podówczas.
- ↑
Błąd w druku; powinno być – wiadomości.
