celu na serjo nie bierze, że w gruncie serca nieprzyjaznym był Objawieniu. Z tego tytułu uważać go można za rozpoczynającego lekkomyślny ów kierunek antychrześcjańskiej filozofji, jaki w XVIII w. tyle szkody przyniósł ludzkości. Do wyrobienia w Bayle'u sceptycznego ducha, przyczyniło się bezwątpienia ustawiczne w młodości czytywanie Montaigne'a, a następnie przechodzenie z jednego wyznania religijnego do drugiego; wstyd, jakiego w obec ludzi z tego powodu doświadczał Bayle, natchnął go na całe życie, jak pisze „obawą pokazania się niestałym“; że zaś najpewniejszym środkiem, zabezpieczającym od popadnięcia w sprzeczność z samym sobą, jest wstrzymanie się od wszelkiego twierdzenia, przeto najlepszą dlań drogą wydał mu się septycyzm. Dzieła jego, rozpowszechnione bardzo we Francji i Anglji, przyniosły gorzki owoc dla pokoju Kościoła i państwa. Do znakomitszych prac jego należą: Objectiones in libros quatuor de Deo, anima et malo; Reponses aux questions d'un provincial; Dictionnaire historique et critique; głośnego tego dykcjonarza wiele było wydań; najlepsze wydanie przez Des Moiseaux 4 t. in f. Amsterd. 1740, i Beuchot'a 16 t. in 8, Paris 1820. W swojej Krytyce historji kalwinizmu Maimbourga, w swoich Myślach o komecie z 1680 r., występował on silnie przeciwko kalwinizmowi.
Bazan, hebr. Baszan, 70: Βασάν, Basan; kraina za Jordanem w Palestynie, niegdyś razem z Galaadem (ob.) była w posiadaniu plemion amorrejskich (Deut. 3, 8. 4, 46—48. Jos. 9, 10), odznaczających się olbrzymim wzrostem. Za Mojżesza plemion tych jeszcze szczątki były w ziemi Bazan; ztąd nosiła ona nazwę ziemi Refaitów (olbrzymów, Deut. 3, 11. 13. Jos. 9, 4. 12, 4). Olbrzymi król Og (Deut. 3, 11. Jos. 13, 12), który podówczas tu panował, pobity został do szczętu, a ziemia dostała się rodzinie Jaira, syna Manassesa i od niego przezwaną została Hawoth-Jair (wsie Jaira; Num. 21, 34. Deut. 3, 1—15. 4, 43. 29, 7). Królestwo Oga liczyło do 60 miast (Deut. 3, 4. Jos. 13, 30), t. j. miejsc obronnych, między któremi znaczniejsze były: Edrai, Astaroth, Hermon i Salecha (Deut. 1, 4. Jos. 9, 10. 12, 4). Astaroth było stolicą Oga; Hermon zaś i Salecha na granicach Bazanu: pierwsze od półn.-zachodu drugie na połud.-wschodzie, niedaleko Bosry (ob.). Na północy sięgało to królestwo syryjskich powiatów Gessur i Maacha (Jos. 12, 4) i rozciągało się więcej od zachodu ku wschodowi, niż od północy do południa. Późniejsze powiaty: Batanaea (zarameizowane z Baszan), Gaulonitis, oddzielający Bataneę od Jordanu, Auran, na południe Batanei i Ituraea na północy około gór Hermonu, znacznemi częściami zachodziły w Bazan. Dzisiejszy obwód El-Bottein, v. Belad-Erbad, na zachód Hauranu przypomina w części dawniejszy Bazan. Oprócz wspomnianych miast Oga, były tu jeszcze dwa lewickie: Golan (v. Gaulon) i Bosra (Deut 4, 43. Joz. 20, 8. 21, 27). Ziemia Bazanu żyzna, obfita w pastwiska (Jer 50, 19. Mich. 17, 14) i lasy dębowe (Is. 2, 13. Zach 11, 2), nadawała się szczególniej do hodowli trzód; w niektórych miejscach posiana wysokiemi górami. Te jej własności dostarczają wielu przenośni prorokom. Nazwisko tej ziemi jest synonimem wszelkiej obfitości; z tego powodu Wulgata w niektórych miejscach zamian Bazan, ma pinguedo, tłustość (Psal. 22, 13. 67, 16. Ezech. 39, 18. Amos 4, 1). Ezechiel między obietnicami pomyślnemi kładzie: „Będziecie jeść mięso.... baranów i jagniąt i byków i wołów Bazanu“ (Ez. 39. 18). Możnych nieprzyjaciół swoich po-
