dzie siedzibą szczęśliwości wiekuistej. Około r. 427 Augustyn zajął się przeglądem wszystkich swoich dzieł, zwłaszcza początkowych pism filozoficznych, które zawierały zdania, niekiedy niedojrzałe i jednostronne. Owocem tego przeglądu były Retractationes w dwóch księgach. Nakoniec, Augustyn występuje jako człowiek i jako chrześcjanin w 13 księgach „Wyznań“ (Confessiones), pisanych r. 400. Przebiega w nich, z największą prawdomównością, lata swoich obłąkań i zdrożności. Jest to najbardziej pociągające dzieło ze wszystkich pism św. Augustyna i największej też podoba się liczbie czytelników; jednak, czytając je, nie trzeba zapominać, że pokora świętego męża jaskrawiej może maluje złe, niż było w rzeczywistości. — Gorliwie sprawując obowiązki biskupa, Augustyn, pociągnięty pięknością życia zakonnego, wówczas właśnie poczynającego się szerzyć na zachodzie, pierwszy zaprowadził to życie ascetyczne między duchowieństwem Hippony: duchowni ci żyli wspólnie, pod kierunkiem swego biskupa. A że wielu kapłanów, ze szkoły Augustyna, zostało później biskupami, przeto zwyczaj życia wspólnego wkrótce rozpowszechnił się i po za granicami kościelnej prowincji północnej Afryki. Augustyn był także znakomitym kaznodzieją. Od św. Ambrożego różni się więcej wyrobieniem djalektyczném, ponieważ w wielu kazaniach miał na względzie słuchaczów oświeconych. W czwartej księdze dzieła De doctrina christiana, traktuje homiletykę, streszczając ją w tych słowach: mówca powinien przekonać, wzruszyć i skłonić do czynów dobrych. Około czterystu jego kazań doszło naszych czasów. Umarł Augustyn 28 Sierpnia 430 r., w czasie pierwszego oblężenia Hippony przez Wandalów. Pod koniec V w. biskupi afrykańscy, chroniąc zwłoki świętego przed Wandalami, przewieźli je do Sardynji. Gdy ta wyspa dostała się w VIII w. w ręce Saracenów, Luitprand, król Longobardów, wykupił te zwłoki na wagę złota i uroczyście przeprowadził do Pawji, stolicy swego królestwa, gdzie złożył je w kościele św. Piotra. Do r. 1695 nie wiedziano jednak dokładnie, w którém miejscu spoczywało ciało świętego, ale odszukano je nareszcie. Niektórzy jednak zaprzeczali tożsamości odszukanych kości; ztąd powstały długie bardzo i żywe spory. Benedykt XIII polecił biskupowi Pawji ścisłe rzeczy zbadanie, poczém nakazał spierającym się stronom milczenie i zatwierdził zdanie biskupa za autentycznością odszukanych relikwji (bullą 28 Wrześ. 1728 r.). R. 1842, za pozwoleniem Papieża, znowu te święte resztki zostały wydobyte i złożone w mieście Bona (dawne Hippo regius), w Afryce, w grobowcu wzniesionym Doktorowi Łaski, przez biskupów francuzkich. Szczegółowo historję tych relikwji opisał ks. Beccard, Hist. des reliques de S. A. et de leur translation a Hippone, Paris 1867. Najlepsze wydanie dzieł św. Augustyna winniśmy benedyktynom (Paryż 1679—1700 tomów 11 in folio), gdzie także znajduje się jego żywot przez Possidjusza, jego przyjaciela; przedrukował Migne, w Patrol, lat. t. 33—47 i bracia Gaume we 22 tomach in 8 (Paryż 1835—1841). Do nowszych bjografji świętego należą: dra Klotha, Der hl. Aurelius Augustinus (Aachen 1840, tomów 2); Bindemanna, Das Leben des hl. Augustin (Berlin 1844—1855 2 t.), praca pilna, ale niedostateczna; Poujoulat, Vie de S. A. (Paryż); Flottes, Etudes sur S. Augustin, son génie, son ame, sa philosophie, Montpellier 1862; A. Théry, Le génie philos. et littéraire de S. A. (Paris 1861). Także w Stolberga, Gesch. d. Religion, od t. XIII—XV. W Polsce wcześnie były przedrukowywane dzieła św. Augustyna, jak np.: De vita christiana,
