liteizmie dość jasno się objawia niekiedy pragnienie poznania prawdziwego Boga i oddawania mu czci prawdziwej. Zresztą, chociaż to dowiedzioném nie jest, mógł ów napis odnosić się wyłącznie do Boga Izraelitów, o którym Ateńczycy mogli mieć wiadomość, choć jego nazwiska nie znali. Cf. Calmet, Dissert. de epigraphe arae Atheniensis; Estius, Annotationes in Script. S., Duaci 1621. (Welte).
Atomizm za wyłączny pierwiastek bytu natury cielesnej uważa atomy. Każde ciało, uczy on, jest podzielne; podzielność ta nie może jednak przedłużać się do nieskończoności; dochodzi się tedy do takich cząstek, jakie się dalej już dzielić nie dają; są to niedziałki, atomy. Ostatecznie w teorji atomistycznej, z tych atomów składają się wszystkie ciała. Atomy jednak w tej nauce nie uważają się za proste fizycznie substancje (monady), są to tylko małe ciałka, które, jako takie, podchodzą pod kategorję ilości, i dla tego mają jeszcze pewną rozciągłość. Można je przeto uważać za proste, składowe części ciał, ale w tém tylko znaczeniu, że nie dają się już więcej dzielić fizycznie, nie zaś, jakoby były fizycznie prostemi substancjami. Rozciągłość ich wszelka jest tak drobną, że ich przy pomocy nawet sztucznych środków widzieć nie można, i dla tego ich istnienie wywodzi się tylko drogą rozumowania. Dotąd zgadzają się wszyscy atomiści; dopiero przy pytaniu: jakim sposobem z tych atomów powstają ciała? dzielą się oni na trzy główne grupy: na atomistów dawnych, nowych i najnowszych. Dawni atomiści (Leucypp, Demokryt, Epikur) przypuszczają, że wszystkie atomy są jednorodne, a dzielą się tylko pomiędzy sobą rozmaitością swych kształtów zewnętrznych, mogą więc w rozmaity sposób łączyć się z sobą i wytwarzać różne ciała. Przypuszczają jednak ruch atomów bez pewnej oznaczonej przyczyny, i dla tego, podług ich zdania, w połączeniu atomów nie ma żadnego planu, lecz tylko czysty panuje przypadek. Nowsi atomiści (arabscy motekallemin [1], Gassendi, Dekart, Newton i i.) połączenie atomów w ciała odnoszą do Boga, jako do przyczyny najwyższej. Bóg, podług nich, nadaje atomom ruch, w skutek którego łączą się one w rozmaite ciała. Najnowsza atomistyka (przyrodnicza) połączenie atomów w ciała wywodzi nie z zewnętrzej względem nich przyczyny, lecz stara się objaśnić przyczyną wewnętrzną, przypisują je siłom tkwiącym w atomach. Najmniejsze empirycznie, a zatém przynajmniej za pomocą mikroskopu dostrzegalne cząsteczki, nazywają się tu molekułami (moleculae). W skład dopiero tych molekulów wchodzą atomy, jako cząsteczki drobniejsze jeszcze i już dla zmysłów nie przystępne. Molekuły tedy mogą istnieć same przez się i różnym ulegać zmianom; atomy zaś mogą istnieć tylko w molekułach i tak chemicznie jak fizycznie są niezmienne. Dzielenie samo ciała może być dwojakie: mechaniczne i chemiczne; mechaniczne, dzieli ciało na jego części fizyczne; chemiczne zaś, dzieli ciało na jego chemiczne składowe części. Że zaś fizyczne części jakiego ciała są jednorodne, a chemiczne różnorodne, tedy przez dzielenie mechaniczne otrzymujemy części jednorodne, przez dzielenie chemiczne otrzymujemy części różnorodne. Rozumie się, że dzielenie chemiczne możliwe jest tylko w ciałach chemicznie złożonych, mechaniczne
- ↑ Tak nazywali się wszyscy filozofowie religijni u Arabów, broniący teologji Alkoranu przeciwko filozofom racjonalistom.
