czali ją pisarze kościelni, a jej praktykę za ciężki grzech poczytywali. Jednakże miała ona i pomiędzy chrześcjanami swoich zwolenników i popleczników; osobliwie, po tak nazwaném odrodzeniu nauk (XV i XVI w.). Były to najświetniejsze czasy astrologów: królowie, mężowie stanu, zasięgali u nich rady. Obecnie astrologja ma tylko historyczne znaczenie i dla tego nie przywodzimy tutaj tego, co o niej mówią: moralna teologja i prawo kanoniczne. Łatwo to każdy znajdzie w dawniejszych moralistach, osobliwie też obszernie u Patuzzi, Eth. christ. tract. V. diss. IV. cap. III. Jedyną pozostałością po astrologji są u nas horoskopy, czyli tak zwane planety, sprzedawane przez kramikarzy nieoświeconym. Durzenie to prostaczków tém więcej jest gorszące, że owe horoskopy sprzedają się obok obrazków, medalików i książek do nabożeństwa. Obowiązkiem proboszczów jest zapobieganie temu nadużyciu i przestrzeganie ludu od niedorzecznej w nie wiary. N.
Astronomja biblijna. Wysoko na swe czasy posunięta astronomja w Egipcie, Chaldei i Babilonji, nie mogła być obcą i Żydom, tém bardziej, że i u nich życie pasterskie musiało się do gwiazdoznawstwa przyczyniać. Biblja jednak mało nam zostawiła o tém śladów. Pomimo surowych praw przeciw astrologji i astrolatrji, żydzi nieraz popadali w ten rodzaj bałwochwalstwa i, na wzór innych narodów wschodnich, czcili słońce (ob. Baal), księżyc (ob. Astarte) i gwiazdy (hebr. khokhab, khokhabim), te ostatnie pod ogólną nazwą niebieskich zastępów (tsaba haszszamaim, Is. 40, 26. cf. Jer. 33, 22. Por. art. Bałwochwalstwo u żydów). Do obserwacji ściślej astronomicznych pobudzało prawo Mojżeszowe, gdy nakazało obchodzić uroczystemi ofiarami każdy pierwszy dzień miesiąca (Num. 28, 11) i dzień nowego roku (Num. 29, 1...). Kalendarz żydowski był zastosowany do roku księżycowego. Jednakże uroczystość Paschy zmuszała ich często rok księżycowy uzupełniać i do słonecznego naciągać. Według bowiem Levit. 23, 10. 15 — 16, w drugim dniu Paschy należało składać w świątyni pierwszy snopek zboża, na rozpoczęcie żniw. Skoro więc spostrzeżono, że do dnia 16 miesiąca Nizan (nasz 16 Lut. — 16 Marca) zboże nie dojrzeje, między ostatni (Adar) a pierwszy miesiąc (Nizan) roku kościelnego, wtrącano cały miesiąc przybyszowy (W'adar, drugi Adar). Zdaje się, że nie był im obcy zodjak (mazzaloth) IV Reg. 23, 5. cf. Gen. 37, 9.?). Niektóre konstellacje i gwiazdy mają swoje nazwy, jako to: l) Helel (Is. 15, 12), chald. khokhab nog'ach (jedno i drugie znaczy gwiazdę błyszczącą), gwiazda poranna, odznaczająca się swym blaskiem (cf. Apoc. 2, 28. 22, 16. Eccli. 50, 6); w Wulg. Lucifer (niosący światło). Wielu dawnych kommentatorów, idąc za Orygenesem (De principiis I. 5, 9), tekst Izaj. 14, 12. wzięli za odnoszący się do upadku aniołów i nazwę Lucyfera nadali wodzowi szatanów. 2) Khima (Job. 9, 9. 38, 31. Am. 5, 8), właściwie gromada, według tłumaczy, oznacza gromadę gwiazd w konstellacji Byka; ztąd przekładają raz Pleiadae, drugi raz Hyadae. 3) Khesil (Job i Amos 11. cc.), albo (według dawnych przekładów wschodnich) Nephila, t. j. olbrzym, odpowiada greckiemu Orjonowi (Michaëlis, Suplem ad lexic. hebr. s. 1319...). Izajasz (13, 10) kładzie khesilim (licz. mn. od khesil.); lecz jest to wyrażenie poetyckie, znaczące: Orjon i gwiazdy jemu podobne. 4) Asz (Job 9, 9), tak i dziś jeszcze Arabowie nazywają konstellację Wielkiej niedźwiedzicy (ob. Gesenii, Thesaur. lit. ain); inni rozumieją pod tym wyrazem Plejady, inni Koziorożca; Wulg. nazywa Arcturus (Job 9,9. 38,31.
