bieńszą lekturą, pobożniejszych protestantów. Pokazały się nawet przeróbki „czterech ksiąg prawdziwego chrystjanizmu“ dla katolików. Mniej wziętości miały kazania Arndta. W kierunku Arndta szedł dalej Spener, ojciec pietystów; zawsze też pomiędzy pietystami Arndt miał swoich wymownych wielbicieli. I tak np. Albrecht Bengel widział w nim anioła, o którym mówi Objawienie św. Jana 14, 6. Cf. życiorys „des seligen Johan Arndt“ w Arnold’a „Leben des Gläubigen“ (dodatek do 3 t. „bezstronnej historji kościoła Gottf. Arnolda“ (ob. Arnold) i Pahl'a, rozprawę „o Arndt’cie i jego duchu religijnym“ w Tschirner'a, Memorabilien, III s. 1...
Arnobjusz Afrykanin (Arnobius Afer, † ok. r. 326), z miasta Sykki (Sicca Venerea), urodzony z pogańskich rodziców, retor i z początku gorliwy obrońca poganizmu, potém nawrócony do wiary chrześc. Zanim jednak do Chrztu św. przypuszczony został, polecono mu napisać traktat w obronie tejże wiary. A. napisał Adversus gentes (v. ad gentes) lib. IV, ok. r. 310, gdy już wrzało prześladowanie chrześcjanizmu. Jako początkujący dopiero w wierze, nie jeden błąd zamieścił w tej apologji. Oprócz wydań osobnych (1e w Rzymie 1542 v. 1543 r.), drukowano ją w dziełach św. Cyprjana (Paris 1666) i w Patrologiae Curs. ed. Migue. t. V. Temu Arnobjuszowi przypisywano niegdyś Commentarios breves in Psalmos i Adnotationes na Ewangelje. Lecz ani pierwsze ani drugie nie są jego dziełem. Cf. a. Minucjusz. X. W. K.
Arnobjusz młodszy (Arnobius junior), tak nazwany dla różnicy od poprzedzającego, żył ok. r. 460, w Gallji, bo w tym roku żyli razem dwaj biskupi: Leoncjusz arelateński i Rustyk narbonneński, którym Arnobjusz dedykował swój Kommentarz na psalmy, mylnie kiedyś Arnobjuszowi Afryk., przypisywany (wyd. Basil. 1522 r. Colon. 1532, znów Basil. 1532. Studio de la Barre, Paris 1639, in Biblioth. Patrum, Lugd. t. VIII. Patr. lat. Migne. t. 53). Są także temuż Arnobjuszowi przypisywane Annotationes na niektóre miejsca Ewangelji (ed. Basileae 1543. ed. Schott, Paris 1639) i Altercatio, seu conflictus cum Serapione Aegyptio de Deo uno et trino, de duabus in Christo substantiis et unica persona, et de gratiae ac liberi arbitrii concordia, przypisywana niekiedy Wigiljuszowi tapseńskiemu, a z dziełami św. Ireneusza wydana przez Franciszka Feuardentius (Colon. 1596), w Bibl. PP. l. c. i ap. Migne. X. W. K.
Arnold (Arnoldus Lubecensis), ok. r. 1170 żyjący w Lubece, kustosz, czyli skarbnik kapituły tamecznej, później (r. 1177) prawdopodobnie opat klasztoru benedyktyn. tamże, † ok. r. 1213. Helmolda (ob.) Kronikę kontynuował (Chronica Slavorum). Dedykował ją Filipowi, biskupowi raciborskiemu (od r. 1204). Stanowi ona źródło do dziejów Słowiańszczyzny nadbałtyckiej i nadelbańskiej, z lat 1171—1209. Opowiada panowanie Henryka VI, Filipa i Ottona IV ces. niem.; dotyka też wypraw krzyżowych do Ziemi św. i Inflant. Kronikarz z niego rzetelny, a jeżeli mylnie opowiada (co ma miejsce względem krajów dalszych), to tylko z braku dokładnych wiadomości. Po większej części pisał z dokumentów lub opowiadań naocznych świadków. Pierwszy raz w całości wydał tę Kronikę H. Bangert (Lubecae 1659); na nowo J. M. Lappenberg (ap. Pertz, Mon. Germ. Scr. t. XXI, i to samo w osobnym tomiku, w Scriptores rer. germanicar. in usum scholar. ed. Pertz, Hannov. 1868). Na jęz. niemiec. przełożył J. C. M. Laurent (Berlin 1853), w Geschichtschreib. d. deutsch. Vorzeit, rok 13, t. 3. X. W. K.
