i tę ostatnią, z tytułem patrika, dał wybranemu w tym celu przez Ormjan mechitaryście, Grzegorzowi Enkserdszjan, rzucając tym sposobem zaród nowych niesnasek. Paweł Marusz, drugi z kolei prymas (1838 r.), prosił o koadjutora, w osobie Antoniego Hassuna, który, jako arcyb. Anazaraby in partibus, był na ten urząd wyświęcony w Rzymie 1842 r. W trzy lata potém Hassun wybrany został na patrika, a tym sposobem, po śmierci Marusza (1846 r.), obie godności w jednej zostały połączone osobie. Stan Kościoła wówczas był tak świetny, że Hassun otrzymał 1850 roku od Piusa IX breve (30 Kwiet.) na erekcję pięciu biskupstw: w Brussie, Angorze, Artwinie, Erzerum i Trapezuncie, a 28 Września i w Ispahanie. Po śmierci patrjarchy Cylicji Piotra VIII (14 Września 1866 r.), zebrani w Bsommar biskupi jednomyślnie wybrali Hassuna na patrjarchę, który, po zatwierdzeniu papiezkiém (12 Lipca 1867 r.), przyjął imię Antoniego Piotra IX. Pewna jednak część Ormjan niezadowolniona z tego wszystkiego, korzystając z wyjazdu Hassuna na sobór watykański, powstała jawnie przeciwko patrjarsze, pod pozorem, że bulla papiezka, zatwierdzająca nowego patrjarchę, ubliżała swobodom narodowym, bo wyłączała świeckich od wyboru patrjarchy i biskupów. Odłączającym się od Hassuna, przewodniczyło 40 duchownych świeckich i zakonnych. Nie pomogła łagodność i roztropność apostolskiego delegata, arcybiskupa A. J. Pluyma, upór był do niepokonania; 35 armeńskich kapłanów zostało ekskommunikowanych (3 Kwiet. 1870 r.). Odszczepieństwo znalazło poparcie kilku biskupów i zakonu antonitów. Co się tyczy tych zakonników, odstąpili oni od reguły i prowadzą życie zupełnie niezakonne. Dekret papiezki z 1853 r. nakazał im powrót do reguły, ale napróżno: klasztory ich, konstantynopolitański i rzymski, odmówiły poddania się papiezkiej wizytacji, zarządzonej 23 Lutego 1870 r. i stały się tym sposobem główną podporą ruchu seperatystowskiego, który jednak nie byłby nigdy przybrał szerszych rozmiarów, gdyby nie zachęta posła francuzkiego Bourré (za ministerstwa Olivier). Kasangian, przełożony antonitów, i trzech innych dygnitarzy kościelnych zostało przez Papieża ekskommunikowanych (2 Paźdz. 1870). Negocjacje prowadzone pomiędzy Aali paszą, w. wezyrem, a ks. Franchi, arcyb. Tessaloniki in part., nuncjuszem papiezkim, byłyby koniec całemu temu zawichrzeniu położyły, gdyby ze śmiercią Aalego (6 Wrześ. 1871 r.) nie nastąpił nowy zwrot w zdaniu Porty. Nowy wezyr Mahmud wziął w opiekę dyssydentów, wprowadził jednego z ich przywódców, Gaspariona, w posiadanie patrjarchalnego klasztoru w Bsommar, a 13 Maja 1872 r. patrjarchat Hassuna ogłosił za żaden i nieważny, nakazując nowy wybór, jaki, bez udziału katolików, wypadł na rzecz dwa razy ekskommunikowanego księdza z Diarbekir Ohanesa (Jana) Kupeljana. Wybór zatwierdzony sułtańskim beratem 25 Maja. Dyssydenci liczą 3,000, katolicy 100,000 dusz. Hassun skazany na wygnanie, udał się do Rzymu. Zmiana wezyra ulżyła jednak o tyle losowi katolickich Ormjan, że ich wyzwoliła z pod władzy Kupeljana, co do spraw świeckich, których, siłą pierwotnej instytucji, bezwzględnym był panem. — Liczby Ormjan podać nie podobna, żyją oni bowiem przeważnie w takich stronach, z których dokładniejszych cyfr statystycznych spodziewać się nie można. Oprócz prowincji tureckich, Ormjanie znajdują się jeszcze w Persji, w Indjach, w Węgrzech, w Galicji i w Rossji. W samym Konstantynopolu żyje około 18,000 Ormjan (Klöden, Handb. d. Erdk. 1867 II s. 1375). Główna jednak massa tego
