zwraca uwagę na to zewnętrzne podobieństwo zajęć, prac i życia. Archeologja też chrześcjańska bada jedynie życie religijne, ale to życie było tak żywe, pozostawiło po sobie taką bogatą rozmaitość pomników, iż do ich klassyfikacji można użyć podziału, opartego na rozmaitości sztuk, skoro wszystkie służyły do uzewnętrzniania wiary naszych ojców. Z architektury, oprócz budowli grobowych w podziemiach, mamy na powierzchni ziemi kaplice, cubicula, bazyliki, baptysterja, ołtarze, grobowce i t. p. Z malarstwa, freski, szkła malowane i t. p. Z rytownictwa, obrazy i napisy na marmurze, na drogich kamieniach, medale, pierścienie i t. d. Do tego dodać należy wielką obfitość sprzętów i naczyń, tak kościelnego jak i domowego użycia. Z początku archeologję chrz. traktowano łącznie z historją kośc. (Baronii Annales; Centuriatores Magdeburgen.), oddzielnie zaś od w. XVII. Pomiędzy katolikami odznaczyli się na tém polu: J. Bapt. Casalius (De profanis et sacris veterib. ritib., Francof. ad M. 1681; 4-o) Aubespine (Albaspinaeus, De veterib. eccl. ritib. lib. II. Helmst. 1672.), kard. Bona (Rerum liturgicar. lib. II. Romae. 1776. fol.), Macri (Hierolexicon, Romae 1677), Thomassini (Vetus et nova eccl. disciplina 1706), Edm. Martene (De antiquis eccl. ritib. Antverp. 1736—38), Tom. Mar. Mamachi (Origines et antiquitates christian. Romae 1749—55. 5. vol., z wielką erudycją napisane), Binterim (Die vorzüglichsten Denkwürdigkeiten der christ.-kathol. Kirche, Mainz 1821—33, tomów 7, części 16). Do dzieł podręcznych o tej nauce należą: Pellicciae (ob.), De christ. eccl. politia; Selvaggio, Antiquitatum christianar. institutiones, Neapoli 1772—74, 6 vol.; Martigny, Dictionnaire des antiquités chret. Paris 1865, 1 vol. (z rycinami); Maringola, Antiquitatum Christian, instit. Neapoli, 1860, 2 vol., i E. Reusens, Eléments d'archeologie chret. tom. I, Bruxel. 1873. Do nich można policzyć ks. Rzymskiego Wykład obrzędów, w trzeciém zwłaszcza wydaniu (Warsz. 1857), znacznie pomnożoném przez Ks. And. Dorobisa, b. wizytatora ks. missjonarzy. Z pism perjodycznych, wychodzi od r. 1862 w Rzymie: Bulletino di archeologia cristiana (6 zeszytów rocznie), redagowane przez Jana Chrz. De Rossi, jednoczenie tłumaczone przez ks. Martigny na język franc. (Bulletin d'archeologie chret., Paris, Vivês, Palmé, od r. 1863, 12 fr. rocznie. X. W. K.
Archetyp, pierwowzór, forma pierwotna, znaczy to samo, co idea w znaczeniu platońskiém (ob. Platonizm) i dla tego stosuje się do form substancjalnych, istniejących odwiecznie w myśli Bożej. Ten sam wyraz spotyka się i u filozofów sensualistów, ale w inném znaczeniu. Locke używa go często w swojém dziele: Badania o rozumie ludzkim. Podług niego, pierwowzory nie odpowiadają żadnej rzeczywistości, żadnemu przedmiotowi po za nami, ani żadnej formie naszego myślenia. Umysł wytwarza archetypy dowolném łączeniem pojęć prostych, i dla tego, że nie są kopjami rzeczy, uważać je należy za formy pierwsze, za archetypy. Niektórzy hermetycy (ob. Hermesowe księgi), jak np. Cornelius Agrippa Nettesheim († 1534), Boga nazywali archetypem, jako najwyższy ideał i wzór wszystkich istot. N.
Archidjakon. Urząd i godność archidjakona odnoszą się do początku wieku czwartego. Optat Milewitański mówi (De schism. Donatist. lib. I), że „Lucillus nie mógł znieść nagany, udzielonej mu przez archidjakona Cecyljana (około r. 311)“. Św. Atanazy nazwany jest przez Teodoreta (Hist. Eccl. lib I c. 26.) „naczelnikiem djakonów.“ Obowiązkiem
