Karol Chryst. Ludw. Schmid kilka i to błędnie przedrukowanych apokryfów N. T. Andrzej Birch wydał, w „Auctarium Codicis Apocryphi N. T. Fabriciani (Havniae 1804),“ Ewangelję Nikodema, Protoevangelium Jacobi, pseudo-apokalypsę Jana i kilka drobniejszych apokryfów N. T. Na większą skalę rozpoczął wydawać Jan Karol Thilo, professor akademji halskiej; lecz z trzech zapowiedzianych przez niego tomów, wyszedł tylko t. I, „Codex Apocryphus Novi Testamenti e libris editis et mss. maxime gallicanis, germ. et italicis collectus, recensitus notisque illustr., opera et studio J. C. Thilo. Thomus primus Lipsiae 1832“, obejmujący 10 apokryfów[1] Nowego Testamentu, bardzo starannie wydanych, z obszernemi uwagami krytycznemi i filologicznemi i ze szczegółowym opisem (we wstępie) tak wydań, jako i rękopismów przez niego użytych. Teksty są tu w językach oryginalnych: arabskim, greckim i łacińskim. Do arabskiego tylko dołączony przekład łaciński; greckie są bez przekładu. Nie małą także zasługę na tém polu położył Konstanty Tischendorf: „Acta Apostolorum Apocrypha ex 30 antiquis codd. graecis, Lipsiae 1851;“ „Evangelia apocrypha, adhibitis plurimis cod. graecis et latinis, ed. C. T. ibid. 1853;“ „Apocalypses apocryphae Mosis, Esdrae, Pauli, Joannis, item Mariae Dormitio etc. ibid. 1866.“ W tych trzech dziełach już to podał nowe redakcje apokryfów dawniej ogłoszonych, już też po raz pierwszy ogłosił z rękopismów nieznane; przyczém dołączył znaczny zbiór warjantów, przy tekscie, ze 100 rękopismów grec. i łac., a krytyczne i bibljograficzne wiadomości we wstępie[2]. Teksty są oryginalne, po większej części grec. bez przekładów. Dotąd jest to najobfitszy zbiór apokryfów Nowego Test.[3]. Do pomnożenia apokryficznej literatury przyczyniło się, w naszych czasach, nabycie rękopismów nitryjskich (1843 i 1847) do londyńskiego Muzeum W. Brytanji, i ztąd rozpowszechniająca się znajomość języka i literatury syryjskiej. Z tego źródła są: Harris Cowper, The apocryphal Gospels and other documents relating to the history of Christ.[4] (2 wyd. Lon. 1867), przekład angielski z rękopismów greckich, syryjskich i łacińskich apokryficznych Ewangelji; i Wil. Wright „Contributions to the apocryphal literature of the N. Test., Lon. 1865“[5] i tegoż „The apocryphal acts of the Apostles,“ vol. I teksty syryjskie, vol. II angielski przekład tychże, London 1871. Oprócz jednego Fabricii „Cod. pseudoepigr. V. T.“, wszystkie inne, tu wymienione, albo bardzo mało, albo wcale nie zajmują się apokryfami S. Testamentu.
- ↑ 11-e miejsce zajmuje Evangelium Marcionis, 12-e Evangalium S. Joannis Templariorum, których nie liczymy do apokryfów, jako będących późniejszém zepsuciem tekstów autentycznych. Thilona zbiór przełożył na język francuzki Gustaw Brunet (Les Evangiles apocryphes, tr. et annotés d’aprés l’édition de J. C. Thilo), 2 ed. Paris 1863.
- ↑ Dla krótkości zbiór Tischendorfa cytować będziemy w ten sposób: Tisch. I, zam. Evangelia apocrypha; Tisch. II, zam. Acta Apostolorum apocr.; Tisch. III, zam. Apocalypses apocr. W tym ostatnim są poprawki i uzupełnienia do dwóch poprzednich tomów.
- ↑ W Apocalypses apocr. zapowiedział Tischendorf wydanie apokryficznych Listów Apostolskich.
- ↑ Apokryficzne Ewangelje i inne documenta tyczące się historji Chrystusa.
- ↑ Przyczynek do apokryficznej literatury N. T. Są tu następujące apokryfy: zakończenie Protoevangelii Jacobi; Evang. Thomae de infantia Salvatoris; Korrespondencja Heroda z Piłatem; i Transitus B. Mariae, w trzech redakcjach.
