Chrztu św. pokolenia Uetacasów i Goaytacasesów. O kwitnących redukcjach, które tu założyli, ciekawych rzeczy dowiedzieć się można, z wyżej przytoczonego dzieła M. Neuwieda. Z Piratininga, które później otrzymało nazwę miasta św. Pawła, a założone zostało przez jezuitów, missje zapuszczały się w głąb nieprzebytych lasów, odszukiwały dzikich, w części ludożerczych Indjan i podarunkiem, śpiewem, starały się zyskać ich życzliwość. Apostołami Brazylji byli oo. Nobrega i Anchieta. Pomocnikami ich byli: Azpilcueta, Perez, Nunez, a mozolne ich i pełne poświęcenia prace, mówi Denys (Brasilien, Weltgemälde-Gallerie, America, I 178), ten tylko ocenić może, kto był w lasach południowej Ameryki, lub spędził noc w lepiance Indjanina. Już w 1580, ich staraniem, powstały 32 wielkie osady, w których panowały chrześcjański porządek i obyczajność; w 1630 liczono 70,000 neofitów. Jezuici tak skutecznie pracowali na tém ciernistém polu, że, kiedy ich wydalono, missje ich pokrywały całe wybrzeże morskie, wyspę Marajo, szły w głąb kraju wzdłuż rzeki Amazonki i dochodziły do granic portugalskiego terrytorjum nad Rio Javary (Reise in Brasilien, München 1823—31, p. 971 i n.). To była jedna tylko strona ich działalności. Drugą była obrona krajowców, przeciwko łupieztwu i okrucieństwom Portugalczyków, między którymi, pod tym względem, szczególniej się wyróżniali tak nazwani mamelucy, potomkowie wyrzutków rozmaitych narodowości i kobiet indyjskich, albo pauliści, od prowincji S. Paul, która była ich siedzibą. Z apostolskiém męztwem wystąpili jezuici, a na ich czele słynny kaznodzieja Antonio Vieira, Las Casas brazylijski, przeciwko ciemiężycielom, lecz tem wywołali tak gwałtowną nienawiść przeciwko sobie, że w 1640 siłą wypędzono ich z S. Paul. Podobne sceny z jezuitami zaszły także w innych miejscach. I Vieirę ten sam los spotkał. Oprócz jezuitów, nawracali tu także kapucyni i karmelici. W r. 1718 było 15 aldeów, założonych przez kapucynów, 12 przez karmelitów, a 5 przez mercenarjanów. Co się zaś tyczy ludności murzyńskiej, to ta należy prawie w całości do Kościoła katolickiego i pod jego opieką cieszy się stosunkową pomyślnością. Więcej ob. a. Brazylja. — Guyana. Jednocześnie z kolonistami przybyli tu pierwsi missjonarze (1652), lecz, jak gdzieindziej, tak i tu biedne były z początku owoce ich prac apostolskich. Jezuici osiedli w Guyanie w 1664 r. W 1710 oo. Lombard i Ramette rozpoczęli pomyślnie głoszenie słowa Bożego między Indjanami, nawrócili pokolenie Galibi i założyli nad brzegami Oyapock i Camopi kilka osad. Napady Anglików, wypędzenie jezuitów i rewolucja obróciły wniwecz prawie wszystkie dotychczasowe zdobycie. O nowszych dziejach, ob. art. Indje Zachodnie i Ameryka południowa. Gujana cała liczy 81,700 kat.i 3 wikarjaty apostolskie 1) w brytańskiej Guyanie Demerara, 1837; 2) w holenderskiej, Surinam 1842; 3) w francuzkiej Guyanie. Tak więc przebiegliśmy w ogólnych rysach historję Kościoła w Ameryce. Kościołowi, przy pomocy katolickiego państwa, udało się dokonać tego, czego ani nawet w części nie potrafiło zrobić żadne inne wyznanie religijne: Kościół katolicki wyrwał z ciemnoty, barbarzyństwa i zgnilizny indyjskie pokolenia, zamieszkujące Amerykę. Państwowe życie również wsparło się od samego początku na podstawach religijnych, zkąd otuchę mieć można, że to życie wytrzyma próbę rewolucji i anarchji. — Kanada i Angielska Ameryka. W Kanadzie missje rozpoczęły się dopiero około 1611 r. Pierwszym missjonarzem był jezuita Euemond Masse. Po nim nastąpili oo: Brebeuf, apostoł Huronów 1625, Daniel Lallemand,
