klasztory dominikanów, franciszkanów, mercenarjanów i jezuitów. Uniwersytet w San Domingo i szkoły w stanie upadku, od czasu zniesienia zakonów. Biskupstwo Portorico w lepszém znajduje się stanie, niż arcybiskupstwo; 1861 r. było tam 583,131 mieszk, z małemi tylko wyjątkami katolików; parafji 58; z zakonników są tu: franciszkanie i jezuici. — Na Kubie, zajętej przez Hiszpanów 1511 r., zostało zaprowadzone biskupstwo tegoż nazwiska (1518—1522, ze stolicą biskupią w S. Yago); w 1788 r. na tejże wyspie utworzono drugą djecezję, Hawanny. Kiedy S. Domingo przeszło pod panowanie Francji, Kuba została wyniesioną do stopnia arcybiskupstwa (1803 r.), a od niego uczyniono zależnymi biskupów-sufraganów: Venezueli (na lądzie stałym Ameryki), św. Krzysztofa na Hawannie, Puertorico i Guyany (Bullarii Roman. Continnat. t. XII p. 97). Synody djecezjalne odbywały się na Puertorico, pod biskupami: Balbuena (1623—1627) i Lopez de Aro (1643—1648); w Hawannie 1778 r. pod biskupem Janem de Echevarria. Sobór prowincjonalny zwołany był na S. Domingo 1623 r. Miejsce wytępionej indyjskiej ludności zajęli murzyni, sprowadzeni z Afryki. I względem tych ostatnich duchowieństwo katolickie położyło wielkie zasługi, gdyż ono jedno pracowało nad moralném i umysłowém podniesieniem nowych przybyszów (por. Navarrete w. cyt. dz. Charlevoix, Histoire de S. Dominique, Paris 1730, 2 vol.; Ramon-Sagra, Histoire naturelle, civile etc. de Cuba, 6 tomów, i art. Indje Zachodnie, w którym są najnowsze dzieje Kościoła na tych wyspach). Obecnie prowincja kościelna Kuba składa się z arcyb. S. Jago de Cuba i S. Cristoforo de Havanna. Gdy Francuzi, w skutek powstania murzynów na Hayti, schronili się na Kubę, z powodu ich propagandy niedowiarczej ucierpiała nie mało religja. Obecnie jednak rzeczy się poprawiły i gdy r. 1851 wypędzono jezuitów z Nowej Grenady, przyjęto ich po przyjacielsku na Kubie, a mieszkańcy Hawanny oznajmili swoją gotowość zbudowania dla nich klasztoru. Mieszkańców 1861 r. było 1,396,530, w obu djecezjach wyspy Kuby; religja jedynie cierpiana katolicka, jakkolwiek w ostatnich czasach Anglicy i Amerykanie usiłują tam wyjednać wstęp dla protestantyzmu; parafji 142. R. 1831 było księży świeckich 644, zakon. 245; dziś niewiadomo, ale żalą się na niedostatek duchowieństwa. Seminarja w San Jago i Havanna. Są tam jezuici, lazaryści, franciszkanie i dominikanie, kanoniczki i sercanki, kierujące szkołami dziewcząt. R. 1842 liczba klasztorów została zmniejszona, z 19 na 8. Uniwersytet S. Hieronyma w Havanna, założony przez dominikanów. O stanie Kościoła na pozostałych wyspach ob. a. Indje Zachodnie. — Meksyk, dawniej zwany Nową Hiszpanją. Za czasów podboju tego kraju przez Ferdynanda Korteza, pokolenie Azteków było tu najpotężniejsze. Prawo własności osobistej, wielkie miasta, wspaniałe budowle, pismo obrazowe, rachuba czasu, systematyczne urządzenia publiczne, świadczą o dość wysokim stopniu wykształcenia. Zwyczaj znowu składania ludzkich ofiar, jest dowodem barbarzyństwa i dzikości. Przez religijne pojęcia Azteków przebija się jakieś ciemne odgadywanie jednej, Najwyższej Istoty; nazywali oni tę Istotę „Bogiem, przez którego żyjemy, Bogiem niewidzialnym i bezcielesnym.“ Wielobóstwo zatarło w następstwie czasu owo przeczuwanie Istoty Najwyższej. Mieszkańcy Meksyku oddawali cześć 13 głównym bóstwom, od których zależało 200 niższych. Na czele bogów stał Huizlipochtli, okrutny bóg wojny, codziennie świeżą ludzką krwią zasycany. Barbarzyńcom meksykańskim nie były nawet obce pewne pojęcia o nagrodach i ka-
