ci, bądź nastąpionego małżeństwa, uważanego za kontrakt cywilny[1]. — Z kodeksem cywilnym francuzkim, dekretem króla saskiego ks. warsz. z dnia 27 Stycznia 1808 r. do nas wprowadzonym, od dnia 1 Maja 1808 r. obowiązującym, i w Polsce zaprowadzono akta stanu cyw. Zmieniono jednak dziewięć artyk. i zastąpiono prawem z d. 18 Mar. 1809 r. Odtąd małżeństwo uważano tylko za akt cywilny, utrzymywanie ksiąg powierzono proboszczom, żądając, aby wprzód akt spisywali, a potém dopełniali obrządku religijnego; kontrollę zaś nad nimi oddano osobom świeckim[2]. Celem usunięcia sprzeczności, jakie pomiędzy obowiązkiem kapłana, a powinnością urzędnika w tym stanie rzeczy trafić się mogły, prezydenci i burmistrze umocowani zostali do ogłaszania rozwodów i zapowiedzi rozwiedzionych cywilnie, oraz do udzielania ślubów cywilnych (dekr. kr. sask. 23 Lut. 1809). Tak było do 13 Czer. 1825 r., t. j. do czasu wydania pierwszej księgi Kodeksu cywilnego dla królestwa (Dziennik Praw t. 10). Tu (art. 71 do 142) akta stanu cyw. złączono z metrykami kościelnemi, poleciwszy księżom, aby najprzód obrządek religijny, a po nim akt spisywali (art. 75). Wikarjusze, tylko w stałej niemożności proboszcza, mogą utrzymywać akta, z późniejszej decyzji kom. rz. spr. wew. i d. 30 Grud. 1845. Postanowiono tamże inne przepisy o małżeństwie. Te obecnie odmienione, lub uzupełnione zostały Prawem o Małż., 24 Czer. 1836 r. ogłoszoném (t. XVIII Dzien. praw), według którego same tylko cywilne skutki poruczono rozpoznaniu sądów cywil., a wszystkie inne sądom duchownym oddano. Do spisywania aktów st. cywil, dla wyznań niechrześcjańskich (żydów i mahometan), postanowieniem ks. namiestn. król. z d. 3 Listop. 1825 wyznaczeni zostali burmistrze, lub w ich niemożności, oddzielni urzędnicy, spisujący same tylko akta st. cyw., bez metryk kościelnych. Dla żydów nastąpiło jeszcze rozporządzenie rady admin. 7 Wrześ. 1830 r. Co do samych aktów, te spisują się oryginalnie w dwóch egzemplarzach, z których jeden składa się do archiwum hypotycznego właściwego sądu pokoju i zwykle duplikatem się zowie, a drugi, unikatem nazwany, zostaje w miejscu. Na duplikat przygotowuje się jedna księga na cały rok, podzielona na trzy części, t. j. na akta urodzonych, zaślubionych i zmarłych; na unikat zaś są trzy księgi, w które się akta wpisują tak długo, dopóki się każda nie zapisze (art. 72). Unikaty i duplikat winny być z mocnego papieru, dobrze i trwale oprawione, liczbowane od 1ej do ostatniej stronnicy i parafowane, na końcu stosownym protokółem dziekana poświadczone (a. 73). Z ostatnim dniem każdego roku bywają zamknięte protokółem utrzymującego akta, potém sprawdzone przez dziekana (dla innych wyznań podsędek lub burmistrz), który zaświadcza piśmiennie o zgodności obudwóch egzemplarzy, lub notuje szczegółowo na-
- ↑ Instrukcja dokładna o urzędnikach i aktach stanu cywil. p. Damaza Dzierożyńsiego, z przypisami W. J. Zacharkiewicza (Warsz. 1813), podaje motywa i rozprawy ciała prawodawczego franc. nad ustawą o urzędzie stanu cyw., a Djariusz senatu sejmu król. Pol. 1825 r. (Warsz. 1825, t. II) takież debaty prawodawcze, nad zmianami u nas zaprowadzonemi.
- ↑ Ile z powodu tych ustaw i ducha niewiary, znamionującego czasy księstwa Warsz., ponieśli przykrości kapłani, pokazuje w całości Sześcioletnia korrespondencja etc. do druku podana r. 1816, str. 84, 383, 500, 504, 519.
