riensis) w 1851 r., liczy obecnie 250,000 wiernych, 100 parafji, 200 kaplic i 900 księży, należy do hiszpańskiej prowincji Sevilla; 5) Sanct Jago i 6; Sanct Nicolo na wyspach Zielonego Przylądka; 7) Sanct Thomas na portugalskiej wyspie św. Tomasza; 8) Ceuta w hiszpańskich posiadłościach w Maroko, bezpośrednio zależne od Rzymu. Na wyspie Św. Maurycego, wprzód do Francji, a teraz do Anglji należącej, znajduje się biskupstwo Saint Louis. Wracając na ląd stały, na brzegu wschodnim jest missja Zangwebaru, która w 1867 r. założyła nową stację w Bagumoyo, gdzie pracują kapłani kongregacji św. Ducha i Serca Marji i zakonnice kongregacji córek Marji, których dom główny jest na wyspie Reunion (inaczej Bourbon), gdzie znajduje się biskupstwo Saint Denis. Wikarjat apost. Sierra-Leone, na zachodniej stronie Afryki, rozciąga się od południa Senegambji aż do małej rzeczyp. murzyńskiej Liberia. Pracuje tu kongregacja św. Ducha i Serca Marji, równie jak i w apost. wikarjacie Senegambji, gdzie wiernych 1870 r, liczono 12,000, duchownych 21. Ap. wikarjat Gwinei ewangelizują Maryści, wiernych 15,000. R. 1860 założony został wikarjat apostolski w Dahomey. Na wyspie Lagos, leżącej tam na jeziorze Corodon, osiedlili się missjonarze w 1868 r., gdzie znajdowało się wówczas 4 do 5000 chrześcjan, po większej części przybyłych z Brezylji. Biskupstwo Malty także należy do kościołów afrykańskich. Pierwsze nasiona Ewangelji rzucone tu były ręką św. Pawła w domu Publjusza. Wraz z wysepkami Gozzo i Comino, w r. 1859 liczyło to biskupstwo 100,000 wiernych. Mówiąc w ogóle o stanie religji katolickiej w Afryce, zaznaczyć wypada, że najlepiej powodzi się pracom missjonarzy w Egipcie, gdzie dzisiejszy kedywe, czyli wice król wspiera ich nieraz hojną ręką, gdy idzie o budowę nowych kościołów, albo zakładów religijno-naukowych. W r. 1866 w pustyni suezkiej powstały 3 miasta nowe, a w nich tyleż kościołów i rezydencji oo. franciszkanów, a w r. 1865 poświęcono nowy kościół w Kairze, przy tamecznym klasztorze klarysek. W Styczniu w r. 1866 przybył z Neapolu do Schellal, w środkowej Afryce, o. Ludw. Casoria, wraz z 6 towarzyszami, między którymi dwóch kapłanów, franciszkanów, t. j. oo. Bonawentura z Neapolu i Bonawentura Habeschi, wychowaniec i pierwszy kapłan ze szkoły missyjnej w Chartum, w Afryce, i objęli tam misję. Na czele missji w Chartum stał w r. 1866 o. Fabjan Pfeifer. W r. 1861, staraniem ks. Daniela Comboni, założono instytut katolicki, w celu wychowania afrykańskiej młodzieży obojga płci, częścią do stanu duchownego na missjonarzy, częścią na dobrych ojców rodzin i cnotliwe matki. Dalsze prowadzenie missji w środk. Afr. Propaganda rzym. przekazała ks. Comboni, mianowanemu 26 Maja 1872 r. prowikarjuszem Afryki środkowej. Ob. Münteri, Primord. Eccl. Afr. Tertul., ad Scapul. c. 2. Gieseler, Lehrb. d. Kirchengesch. 1,522. Annal. de la propag. de foi.
Afrykańskie sobory. Silnie rozwinięte w tej prowincji życie religijne w pierwszych wiekach, położenie jej geograficzne, ułatwiające szybkie odbicie się tam wszelkich sporów teologicznych, były powodem do licznych tam soborów w III, IV i V wieku. Niepodobieństwem jest jednak wyszczególnienie tych soborów, w ich następstwie historyczném, z tej prostej przyczyny, że z wielu synodów nic nam nie pozostało, prócz nazwiska miasta, w którém synody się odbywały, a przy niektórych i powód ich zebrania; ale i pod tym względem nie ma jeszcze zgody pomiędzy pisarzami. Wszystkie sobory b. prowincji Kościoła afrykańskiego mogłyby się nazy-
