Strona:PL Nowe Ateny cz. 1.djvu/235

STATICA.

DALSZA SCIENCYI MATEMATYCZNEY Część ieſt STATICA, to ieſt Náuka dáiąca Lekcyę o Naturze, ćiężkich y letkich rzeczy y ich lokacyi y ruſzániu. Tá ſamá Scientia ná kilka Species dźieli ſię. Ja tylko biorę część zwáną. MECHANICAM, ktora ieſt Sciencia Speculativo-Practica, á tá ſię bawi około Machin rożnych, budowania, ktoremi naywiękſze ćiężary ruſzyć, podnośić może. Tákich MACHIN MECHANICZNA Sciencya ma pięć princypalnych y nayfundamentalnieyſzych, ktoremi naywiękſze wzruſza ćięźary. Pierwſza MACHINA Vectis to ieſt Windowy Drag, ná iednym końcu zákowany, po Niemiecku ein Debel, po Włoſku la Leva, po Francuſku Levier. Tá ieſt naypierwſza MACHINA, z ktorey inne ſkładáią ſię.
 Druga MACHINA u MECHANIKOW ERGATA, WINDA, KIERAT, po Niemiecku Winden; inacżey ſię zowie Axis in perithrohio, alids wał kołem obłożony, iáko we Młynach, do ćiągnienia y rusżenia ciężarów. Trzećia MACHINA TROHLEA, Kluba, po Niemiecku Ein Rolen, o iednym álbo wielu kołkach, przez ktore ſżnury idący do gory podnośi ćiężkie Corpora. Tá MACHINA ieżli ieſt o iednym kole Manoſpatos ſię zowie; o dwoch kołkach zowie ſię Diſpaſtos po Grecku, aliás dwárazy ćiągnąca dwoikolna Machina, ieżli o trzech kołách, Tryſpaſtos, o czterech, Tetraſpaſtos, o pięćiu Pentaſpaſtos, o ſześćiu Sexaſpaſtos, &c.
 Czwarta Species MACHIN u MECHANIKOW ieſt COCHLEA, aliàs Sżruba, Kołowrot, po Niemiecku Schraub; aliàs ieſt Słup, gwinty do gory idące máiący, po ktorym rękoieść obracáiąc ſię, do gory uſtępuie.
 Pięta tandem Species tych MACHIN, ieſt CUNEUS Klin, po Niemiecku Keil Zelázny, lub Drzewiany, ten naywiękſza moc ma w roſparćiu, w rozdźieleniu, rozłupaniu Drzewá, Kámienia, lub innego ſtałego Materyału.
 Tych Pięćiu MACHIN Kompozycya wiele cudnych Swiátu poczyniłá Machin, ktore wyliczáią Autorowie, o Mechánice tráktuiący iákie ſą Gloſſocomum Heronis & Pappi; Machina Heronis Wodę ćiągnąca od Kardana opiſana: Pancratium infinita Potentiæ Simonis Stevini: Pancratium Aurigarum; Scytale Ariſtotelis: Memnona Statua gadáiąca, ſpiewáiąca, grzmoty czyniąca. Wozy ſame bieżące bez koni ná drodze: Archity z Tarentinu Gołąb drzewiany latáiący; Jana Regiomontana Orzeł Miedźiany lecący przećiwko Karolowi V. Ceſarzowi do Norymbergii wieżdzáiącemu, y aż do Bramy onemu áſſyſtu-