wykły, i nie dbają, o te złe skutki, które ich upodobanie do tego niezależnego i czynnego trybu życia pociąga za sobą dla ich dziatwy, marniejącej w domu“[1]. Powtarzają się tu wszystkie objawy okręgów fabrycznych, a w jeszcze wyższym stopniu potajemne dzieciobójstwo i zatruwanie dziatwy preparatami opjum[2], „Znajomość zgubnych skutków pracy kobiecej“ — powiada dr. Simon, referent lekarski „Privy Council“ [przybocznej rady królewskiej] oraz naczelny redaktor „Public Health reports“ [sprawozdań o zdrowiu publicznem] — „niechaj usprawiedliwił głęboką odrazę, z jaką spoglądam na szersze zatrudnianie dorosłych kobiet w przemyśle“[3]. Inspektor fabryczny R. Baker woła w sprawozdaniu urzędowem: „Będzie to zaiste szczęściem dla przemysłowych okolic Anglji, gdy prawo zabroni każdej kobiecie zamężnej i posiadającej rodzinę pracować w jakiejkolwiek fabryce“[4].
F. Engels w swem dziele „Lagę der arbeitenden Klasse Englands“ oraz inni pisarze tak wyczerpująco przedstawili upośledzenie moralne, będące następstwem kapitalistycznego wyzysku pracy kobiecej i dziecięcej, że mogę się tu ograniczyć do prostej wzmianki o tem. Natomiast wyjałowienie umysłowe, wywoływane sztucznie, dzięki przekształcaniu ludzi niedojrzałych poprostu w maszyny do wytwarzania wartości dodatkowej i bardzo różne od ciemnoty żywiołowej, przy której umysł leży odłogiem, ale jego zdolność rozwojowa, jego przyrodzona płodność zostają nienaruszone — zmusiło wreszcie nawet parlament angielski do uznania nauki początkowej za ustawowy warunek „produkcyjnego“ używania dzieci do lat 14 we wszelkich gałęziach przemysłu, podlegających ustawie fabrycznej. Duch produkcji kapitalistycznej zajaśniał w całej pełni w niedbałej redakcji tak zwanych „artykułów wychowawczych“ ustaw fa-
- ↑ Tamże, str. 456.
- ↑ Także i śród dorosłych robotnik ów i robotom c zarówno przemysłowych, jak rolniczych okręgów Anglji szerzy się nałóg opjum. „Niektórzy przedsiębiorczy hurtownicy... stawiają sobie za cel rozwinięcie sprzedaży preparatów opjum. Opjum uchodzi śród kupców kolonialnych za najważniejszy artykuł sprzedaży“ (tamże, str. 450). Niemowlęta, karmione przetworami opjum, zaczynają przypominać „pomarszczonych staruszków, albo też wykrzywiające się małpki“ (tamże, str. 460). Tak mszczą się nad Anglją Indje oraz Chiny.
- ↑ Tamże, str. 37.
- ↑ „Rep. of insp. ot fact. for 31st october 1862“, str. 59. Ten inspektor fabryczny był poprzednio lekarzem.