Jakkolwiek wyobrażenia jego przyćmione zostają przez fantastyczny pogląd na miarę wartości, przez chwiejne pojęcie o wartości wogóle i przez merkantylistyczne reminiscencyje, to odkrywa on wszakże najważniejsze dobitne formy pieniędzy i ogólne prawa obiegu pieniężnego, gdyż nie stawia on mechanicznie towarów po jednej stronie, a złota po drugiej, lecz rozwija faktycznie z rozmaitych momentów samej wymiany towarowej rozmaite funkcyje. „Użytek pieniędzy dla wewnętrznej cyrkulacyi może być ujętym w dwóch punktach zasadniczych: płacenie tego, co kto winien, kupno tego, co kto potrzebuje; obydwa razem wzięte stanowią popyt na gotówkę [ready money demands]... Stan handlu, rękodzielnictwa, sposób życia i zwykłe wydatki mieszkańców, razem wzięte, określają i regulują rozmiary popytu na gotówkę, t. j. masę alienacyi. By urzeczywistnić tę różnorodność wypłat, niezbędną jest pewna proporcyja pieniędzy. Proporcyja ta może ze swej strony się zwiększyć lub zmniejszyć, zależnie od warunków, jakkolwiek liczba aktów alienacyi pozostaje niezmienną... W każdym razie cyrkulacyja pewnego kraju może pochłonąć tylko określoną ilość pieniędzy“[1].
Cena rynkowa towaru określoną zostaje przez złożoną operacyję popytu i konkurencyi [demand and competition], które są wcale niezależne od masy złota i srebra, znajdującej się w pewnym kraju Co się staje ze złotem i srebrem niepotrzebnem jako moneta? Zostają zbierane, jako skarby, albo też przerobione na artykuły zbytku. Jeżeli masa złota i srebra spada niżej poziomu, niezbędnego dla cyrkulacyi, to zamienia się je pieniędzmi symbolicznymi lub w inny sposób. Jeżeli dogodny kurs wekslowy przynosi do kraju nadmiar pieniędzy i przecina zarazem zagraniczny popyt na nie, to wpada ono zazwyczaj do kufra, gdzie ono jest o tyleż bezużyteczne, jak gdyby w kopalniach leżało“[2].
Drugie, przez Steuarta odkryte, prawo polega na powrocie cyrkulacyi, opartej na kredycie, do jej punktu wyjścia. Nareszcie rozwija on działanie, jakie rozmaitość stopy procentowej w rozmaitych krajach wywiera na międzynarodowy odpływ i dopływ szlachetnych metali. Dwie ostatnie kwestyje zaznaczamy tu tylko ze względu na dokładność, gdyż są one odlegle od naszego tematu, prostej cyrkulacyi. Symboliczne pieniądze, czyli pieniądze kredytowe — Steuart jeszcze nie odróżnia tych dwóch rodzajów pieniędzy — mogą zamienić szlachetne metale, jako narzędzie kupna lub wypłaty, w cyrkulacyi wewnętrznej, nie zaś na rynku wszechświatowym. Noty papierowe są zatem pieniędzmi społeczeństwa (money of the society), podczas gdy złoto i srebro są pieniędzmi świata (money of the world)[3]. Jest to właściwość narodów o „historycznym“ rozwoju w sensie historycznej szkoły prawnej, iż wciąż zapominają swą własną historyję. Jakkolwiek więc kwestyja sporna o stosunku cen towarowych do ilości narzędzi cyrkulacyjnych w ciągu tej (pierwszej) połowy stulecia wciąż porusza parlament i jakkolwiek wywołała w Anglii tysiące
- ↑ James Steuart, l. c. t. 2, p. 377—379 passim.
- ↑ l. c. p. 379—380 passim.
- ↑ Steuart, l. c. t. 2, p. 370. Louis Blanc zamienia money of the society, co oznacza nic innego, jak pieniądz wewnętrzny, nacyjonalny, w pieniądz socyjalistyczny, co wogóle nic nie oznacza i robi ztąd z Jean’a Law’a socyjalistę. [ Patrz I tom jego «Historyi rewolucyi francuskiej»).