Strona:PL Limanowski Bolesław - Rozwój polskiej myśli socjalistycznej.pdf/21

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

niemieccy na katedrach uniwersyteckich i w biurach ministerialnych ulegli jego wpływowi, chociaż temu zaprzeczali. Stronnictwo socjalistyczne niemieckie, dumne ze swego mistrza, czyli raczej swych mistrzów, gdyż wśród jego zwolenników okazało się kilka wielkich talentów, wysunęło się na czoło całego obozu socjalistycznego w Europie i wielce się przyczyniło do upowszechnienia w niej zasad socjalistycznych. Szczególniej ważną zasługą socjalistów niemieckich było to, że jako wzorowi organizatorowie nauczyli inne ludy, jak należy organizować swe stronnictwo socjalistyczne.
Marxizm zapanował także w całej pełni i w obozie socjalistów polskich. Sprzyjała temu i ta ważna okoliczność, że w dwóch zaborach, pruskim i austrjackim, zaprowadzona konstytucja uczyniła możliwem rozpocząć jawną, legalną walkę o zasady, zwłaszcza podczas wyboru posłów do parlamentu. Socjaliści niemieccy przytem rozwinęli szeroką międzynarodową propagandę, wspierając ruch socjalistyczny u innych narodów, a zwłaszcza u tych, z któremi współżyli w jednem państwie. Nie mały wpływ na odwrócenie się myśli od Francji, było jej zobojętnienie dla sprawy polskiej; a natomiast potężny rozrost socjalizmu w Niemczech rozniecał w sercach polskich nadzieję, że stanie się on wybawicielem od wszelkiej niewoli i wyzysku. Działały też na serca polaków życzliwe dla sprawy polskiej wypowiadania się samego Marxa i Liebknechta, pozostających jeszcze pod wpływem wzlotu duchowego „wiosny narodów“ 1848 r.
W końcu minionego stulecia wśród pracowników naukowych w dziedzinie socjalizmu zaczyna się już przejawiać dążność do wyzwolenia się z wyłączności marxistów, bardziej marxistowskich od samego Marxa. Pisano o potrzebie rewizji całej teorji, nie zgadzano się na ostateczne wywody, zwłaszcza w sprawie agrarnej. Materjalistyczne ujęcie znalazło potężnego przeciwnika w Janie Jaurès’ie.
I u socjalistów polskich wpływ niemiecki tracił swą poprzednią doniosłość. Sprawa narodowa wzbudziła wzajemną niechęć i nieufność. Hakatystyczna chęć wchłonięcia, wynarodowienia ludności polskiej na ziemiach zabranych przez państwo pruskie, przeniknęła i do obozu