Ulice miasta błotniste, ciemne, ciasne i brudne, rzadko gdzie spanialsze rozjaśniało domostwo; jednakże błyszczały już gdzie niegdzie piękne Radziwiłłów i Sapiehów pałace, obszerne mury Jezuitów i Akademia, przez biskupa Waleryana fundowana r. 1579.
Znaczniejsze kościoły były: św. Kazimierza w rynku, do Jezuitów należący, gdzie ciało świętego Królewicza spoczywało w trumnie srebrnej, 3000 funtów ważącej, od Zygmunta III danej, i dzwon sławny zwany Smoleńskim przez tegoż króla był zawieszony.
Karmelici, dwojacy, z tych jedni przy Ostrej Bramie: zakon, który się wieczną okrył śmiesznością, od czasu Bezierskiej dysputy[1]. Wznosiły się już mury Bernardynów, a przy nich sławny z drobiazgowego gotycyzmu kościołek św. Anny, o którym u ludu dziwne chodzi podanie[2]. Zbliżając się ku środkowi miasta, uderzał ratusz ciężką przeładowaną ozdobami gotycką architekturą, obok rozległe murowane kramy, dalej osobne obszerne gospody kupców rosyjskich i niemieckich.
Daleko w góry rozciągały się mizerne drewniane przedmieścia. Poza miastem, ku Antokolowi idąc, napotykało się Wierszupkę, na której były jeszcze ślady królewskiego zwierzyńca... na trzykrzyskiej górze stały pochy-
