Strona:PL JI Kraszewski Wieki katakombowe odczyt1 part19.png

a nadewszystko, tu wyrosła ta lilja czystéj miłości braterskiéj, równości ludzi, i przyszłéj swobody niewiasty i niewolnika. Na pierwszy rzut oka zaraz uderza inaczéj tu już występująca kobieta i nigdzie już z niewolą swą niespotykany Sclavus. Niektóre części katakómb, zachowały się caléj; są to w większéj części kapliczki małe, poprzyozdabiane w malowania, mozaiki, w wykute w tulje siedzenia, ołtarze. Wiele ciał dotąd tu spoczywa, pomimo rozdania zwłok męczenników kościołom całego chrześciaństwa; liczba ich tu tak ogromna, iż jest prawie nieprzebraną. Muzea i starożytnicy czerpali tu dawniéj jak chcieli, a jednak stoją jeszcze i marmurowe sarkofagi i tysiączne napisy poszczerbione, które w miejscu, gdzie przed 1800 laty położone zostały, więcéj mówią i głoszą, niż gdzieindziéj. Na całéj rozległéj przestrzeni katakómb, ani jednego grobu pogańskiego nie znaleziono. Jest do dziś dnia różnych cmentarzy do sześćdziesięciu, a z wielu śladów można przypuszczać, że trzy razy tyle jeszcze kryje się w głębi ziemi. Tradycje dawne, z resztą bardzo być może przesadzone, chcą aby katakómby rozciągały się aż do Ostij. Nowsi badacze nie przypuszczają by dalej nad mil 4 około dzisiejszego Rzymu sięgały. W niektórych z nich po 3 do 5 piętr jedna nad drugiemi się wije. O. Marchi obliczył, że korytarze te wszystkie, razem wzdłuż wyciągnięte, zajęłyby rozległością mil 300; a grobów w nich ilość dochodzi przybliżenie do 6 milionów.
 Groby te przedewszystkiém męczenników i ich rodzin, wedle obyczaju w starym zakonie zachowywanego, wykute są w podziemiach, na wzór grobu Abrahama i Izaaka w Efrau. Izraelskie obrzędy pogrzebowe widocznie wpłynęły na przyjęcie pewnych form w nowém społeczeństwie. Części niektóre krypt są całkiem cmentarzami izraelitów nawróconych, jak Aquila i Pryscilla.