stawili trzej bracia Starczewscy, z których jeden był prowincjałem bernardyńskim. Zwracaliśmy już na innem miejscu uwagę, że gdybyśmy byli społeczeństwem prawdziwie kulturalnem, to wobec świetnej przeszłości kunsztu kowalskiego w Piotrkowie trybunalskim, powinien był się znaleźć ktoś na miejscu do zebrania rysunków wszystkich ginących szczątków tego kunsztu w tamtych stronach. W zbiorach jeżewskich posiadamy kilkanaście zabytków żelaznych nie bez wartości, pochodzących jednak z innych okolic kraju.
Zamsz, dawniej zamesz – skóra barania lub kozłowa na spodnie, kaftany i rękawice, miękko na biało lub żołtawo wyprawiona. Wspomina o zamszu instrukarz celny litewski.
Zamtuz, zantuz – dom rozpusty i nierządu. Rej powiada: „Karczma i zamtuz wyniszczyły mieszek”. Wacł. Potocki w w. XVII w. pisze: „Po wszetecznych zamtuzach chodzi i po szynkach”. Zabłocki zaś w XVIII w.:
Wiadom świstak dobrze gdzie Wielopole,
Gdzie jaki zamtuz na Krzywem Kole.
Zamtuźnik – nierządnik, rozpustnik, dziewkarz.
Zankiel, zenkiel – zaponka, agrafa, brosza lub klamra u pasa. Szymonowicz pisze: „Pas szeroki z zanklem złotym”, a Jędrzej Kochanowski: „Złotogłową szatę złotym zanklem spięła”. W Enc. Starop. (t. III, str. 326) podaliśmy rysunek pięknego zankla od pasa rycerskiego ze zbiorów jeżewskich. Prócz tego zanklem albo żanklem nazywano w Polsce roślinę, nazywającą się po łacinie Sanicula, która w całym naszym kraju, jak powiada prof. Berdau, po lasach cienistych dość pospolicie się trafia. Prof. Rostafiński w swoim „Słowniku” polskich imion roślinnych przytacza jeszcze z „Flory lekarskiej” Dembosza drugą nazwę zankla: łyszczak.
Zapadka – klamka u drzwi, także samołówka, pułapka, łapaczka i kołeczek czyli drewienko w pułapkach, podpierające deskę, po którego poruszeniu przez zwierzę deska upada.
Zapaska, zapaśnica, fartuch, szorc. Zimorowicz w sielankach pisze:
Umiał on co rok wiązać w dzień piątnic Paraskę,
Dawszy jedwabiem wyszyć rąbkową zapaskę.
Zaplecznik. Część tylna kirysu, osłaniająca plecy. B. Gemb.
Zapona, zaponka – rzecz do zapięcia ubioru służąca. Stryjkowski w XVI w. pisze: „Cesarz grecki Bazyli kazał oddać Włodzimierzowi za upominek zaponę wielką złotą, na której był wyryty sąd ostateczny”. Zaponką nazywano klamrę u kapelusza, zapona znaczyła także oponę, zasłonę, kortynę. W rejestrze wyprawy książęcej z r. 1650 znajdujemy: „Zapona abo pióro rubinowe od J. P. podskarbiego”. Podajemy tu rysunki dwuch zapon, które posiadamy w zbiorach jeżewskich. Pierwsza łańcuszkowa srebrna służyła do opończy szlacheckiej w XVII lub XVIII wieku. Druga srebrna pozłacana z wieku XVI była u starożytnej kapy kapłańskiej, tej samej, z której posiadamy także orła podanego w Enc. Starop. t. II, str. 331.
