wszystkiah miejscach świętych w całej Palestynie wzniosły się gotyckie kościoły z ofiar całego chrześcijaństwa. Królowie, rycerze, życie i co tylko mieli, oddawali z zapałem, byle wybawić Palestynę, byle w niej najświetniejszą i tryumfującą chwałę wznieść Bożą. Na saméj górze Oliwnej było kilkanaście kościołów. Przebrzmiała, niestety, chwała rycerzy-zwycięzców, a islam nanowo całą Azye ze wszystkiémi jéj miastami, Palestyną, zawładnął. Chrześcijanie zostali bez opieki, bez wszelkiego pośrednictwa, na łasce Mahometanów. Życie, wolność, własność, najgłówniéj wiara chrześcijańska, była w ręku islamitów, bez wszelkiego jakiegobądź hamulca. Cesarzową Helenę i królów jerozolimskich zastąpili w téj niewoli ojcowie Franciszkanie. Krzewili religiją chrześcijańską, bronili jej, opiekowali się wiarą i życiem chrześcijan, i byli strażnikami miejsc świętych. W małej liczbie zostały kościoły, a wiele bardzo znikło. Franciszkanie pielęgnowali tradycye, o każdém miejscu świętém wiedzieli, do każdego sami z wiernymi chrześcijanami pielgrzymowali. W dni pewne, w miejscach pustych, lecz świętych, odprawiali nabożeństwa, które świętych miejsc pamięć zachowały. Księża Franciszkanie spełniali misyę i obowiązki swoje wśród mahometanizmu, wiodąc życie pokutne i doskonałe, wzbudzili dla siebie cześć w islamitach, którzy, acz rozdrażnieni najsilniéj wojnami krzyżowémi, zachowali jednak uszanowanie dla religii chrześcijańskiéj. Mogli z łatwością najzupełniéj ją zniszczyć, przecie tego nie wykonali i dozwolili zakładać księżom Franciszkanom domy (hospitia), klasztory, szkoły, kolegija. Przez ciąg kilku wieków tylko dwa znieśli klasztory Franciszkańskie: jeden w górach Judei św. Hieronima, drugi na górze Syonu, przy Wieczerniku. Zburzenie kościołów w Damaszku, wykonane przez fanatyzm ludu, wynagrodzono znaczną indemnizacyą. Do czasu zbudowania nowego kościoła, oddano pałac jednego z panów mahometaúskich, który miał w ruchu tym udział. Widzimy z faktów, że fanatyzm mahometański mniej jest straszny od postępu i filozofii
