stąd zgubne dla Polski następstwa — bolesne nader opóźnienie jej przyszłego odrodzenia i zmartwychwstania.
Natomiast, gdy wspomina o poświęceniu się dla Ojczyzny, o Wygnańcach syberyjskich, o Legionach, — o Emigracyi po 31 roku, którą w osobie księcia Czartoryskiego uważa i słusznie za reprezentacyę Polski, — gdy z zamiłowaniem artystycznie szkicuje obrazki świętych i świątobliwych i znakomitych Polaków i Polek, — gdy mówi o miejscach cudownych, o gorliwej pobożności dawnych Polaków do Matki Bożej, jako królowej Korony polskiej, o klasztorach, o zakonach, a zwłaszcza o Jezuitach, dla których z największem jest uznaniem, przeto że utrzymali w Polsce katolicyzm. I jeszcze obszerniej o Bazylianach, o Unii świętej, której historyę opowiada, a której upadek uważa za największą klęskę narodową, — gdy mówi o Rosyanach, co przyjęli katolicyzm, z czego niepomiernie się cieszy, — gdy z największem wzruszeniem wspomina o Czackim, dla którego wdzięczne jego serce pała najgorętszą miłością, i wykazuje jego wielkie dla ojczyzny zasługi, — gdy mówi ze czcią o księciu Czartoryskim, o jego dla Polski stałem i bez względu na przeciwności wytrwałem aż do ostatniej chwili życia poświęceniu się, o biskupie Załuskim, założycielu publicznej biblioteki i o jego w Kałudze niewoli szczegółowo opowiada, – gdy myśl swą zwraca w przeszłość i stają w jego wyobraźni żywej jakby żyjący[1] owe dawne sławne hetmany, kanclerze, wojewody, kasztelany i znakomici wojownicy, i opowiada wiekopomne ich czyny i zwycięstwa, — gdy zastanawia się z uwielbieniem nad prawością charakteru, sumiennością i zacnością dawnych Polaków i ich poświęceniu się dla Ojczyzny bezgranicznem — rozpromieniony, uszczęśli-
- ↑ Heleniusz posiada liczną galeryę starożytnych obrazów historycznych (niektóre są bardzo cenne) i rodzinnych, które piękną jego rezydencyą zdobią.
