wy zatrzymuje się tylko 4 dni w roku: na Boże Narodzenie, Nowy Rok, Wielkanoc i Zielone Święta. Wielki młyn parowy Rajchmana świętuje tylko 2 dni w roku. Młyn parowy Głuchowskiego świętuje 5 dni: 3 dni na Wielkanoc i 2 dni na Świętą Trójcę. Drukarnia Burzyńskiego w Warszawie świętuje tylko 2 razy w roku: na Boże Narodzenie i Wielkanoc. Wszystkie browary w Warszawie świętują 2 razy w roku pierwszy dzień Bożego Narodzenia i pierwszy dzień Wielkiejnocy.
Robotnicy innych fabryk zwykle mają do roku 79 dni wolnych od pracy (niedziel i świąt); podczas gdy w Anglji robotnicy mają ich 86. Często jednak zdarza się i tak, że nawet w tych fabrykach, gdzie zwykle świętują niedzielę i święta, w razie znacznych zamówień terminowych, robotnicy zmuszeni są do pracy bez względu na święta. Tak np. w roku 1889 w przędzalni Briggsa i Posselta w Markach, otrzymali w marcu znaczne zamówienia terminowe; fabrykanci oświadczyli robotnikom, żeby wbrew dotychczasowemu zwyczajowi przyszli na robotę w wielki czwartek i piątek, dodając przytem, że kto nie przyjdzie, zostanie wydalony z fabryki i wytrącą mu jeszcze jednego rubla za każdy opuszczony dzień. Mimo tego, większość robotników nie przyszła. Fabrykanci dotrzymali słowa i bardzo wielu wydalili z fabryki, wytrącając każdemu po parę rubli z zarobku; dodajmy przytem, że przeciętny zarobek tygodniowy robotników w tej fabryce wynosi 3 ruble 50 kop.
Za pomocą takich to różnych sposobów i środków fabrykanci wydzierają robotnikom ich czas swobodny, wiedząc o tem, że każda godzina, wydarta robotnikowi z chwili odpoczynku, zamienia się dla niego w dukaty.
Dotąd mówiliśmy tylko o jednej wygranej, jaką ma fabrykant z długiego dnia roboczego, mianowicie o tem, że zysk jego zwiększa się przez przedłużanie daremnej pracy robotnika.
Jednakże wygrywa on jeszcze coś innego.
Długi dzień roboczy pozwala mu zniżać płacę robotników.
Dzieje się to w taki sposób: Fabrykantowi trzeba naprzykład wytworzyć dziennie 100 łokci płótna; pracuje u niego 10 robotników, każdy po 8 godzin dziennie; znaczy więc, że potrzeba 80 godzin pracy na wytworzenie 100 łokci płótna. Jeżeli teraz fabrykant
