Strona:PL Edward Abramowski-Pisma T.2 403.jpeg

i „praw naśladownictwa“ Tarde’a — w jeden system rozumowania.
 Jak inaczej wyglądałyby owe „prawa“, rozpatrywane ze stanowiska „monizmu“ historycznego, to można sprawdzić choćby na przytoczonem przez Krauza — prawie postępowania naśladownictwa ab interioribus ad exteriora. Podług Tarde’a określa się ono tem, że „naśladowanie idei poprzedza ich wyraz, naśladowanie celów idzie przed naśladowaniem środków“. Stosując to do djalektyki przewrotowej pewnego okresu historji, wypadałoby, że ideologja danego społeczeństwa zawiera w sobie także bezpośrednio wzory nowego społeczeństwa, które ma się narodzić z istniejącego, że skutki historyczne ideologji odpowiadałyby jej treści. Według „monizmu“ zaś stosunek idei do ich wyrazu społecznego przedstawia się zupełnie inaczej: ekonomiczne podstawy stwarzają swoją ideologię, która jest właściwym bezpośrednim kształtnikiem historji, wyraża się w obyczajowości i w całym szeregu czynów indywidualno-zbiorowych, to jest, w całej widocznej treści historji; każdy jednak taki prąd życiowy społeczeństwa, przeszedłszy przez widownię dziejową, pozostawia także swój ślad utajony w pierwiastkach dynamicznych życia społecznego, w różniczce, stwarza nową potrzebę i nowe uzdolnienie wytwórcze, dwa elementy zasadnicze, na które ostatecznie przeistaczają się wszystkie poruszenia duszy zbiorowej, podobnie jak pokarmy organizmu dążą wszystkie do tego, ażeby w ciałka krwi się przeistoczyć; polityka, religja, nauka, artyzm, jakkolwiek zupełnie gdzieindziej zapatrzone i w indywidualnych mózgach ludzkich nie mające żadnej styczności psychologicznej z ekonomicznemi podstawami życia, gdy tylko przechodzą do sfery społecznej, rozrywając swoją pępkowinę łączącą z duszą osobnika, gdy otrząsnąwszy się ze splotów psychologji indywidualnej, zaczynają swoje niezależne, przedmiotowe życie, wszystkie one współdziałają dla wytworzenia nowych elementów techniki i kultury, dla tej prostej przyczyny, że żadna dziedzina życia ludzkiego nie może być odosobniona od innych, że jest tylko jedno życie, które przybiera najróżnorodniejsze postacie, narzucając obowiązkowo odwieczną zasadę monizmu „ενχαι παν“ greckich eleatów. Tym sposobem to, co na widocznej arenie