Już w najwyższej klasie gimnazjum gnieźnieńskiego danym mi było zasilić umysł lekturą niektórych ustępów ksiąg pierwszej i drugiej jego nieśmiertelnej historii wojny Peloponezyjczyków i Ateńczyków: bogactwem myśli i głębią rozumowania zadziwiającej Archeologii tudzież wspaniałej mowy nagrobnej. W parę lat później podjąłem samodzielne badania nad przechowanym dziełem, tak filologiczne, jak historyczne, filologiczne w tym kierunku, w jakim je prowadził Wolfgang Ullrich, poddając tekst analizie krytycznej, jakiej do owego czasu ni stosowano. Przeważnie zadowalano się ogólną charakterystyką utworu i oceną wpływu, jaki w biegu wieków wywarł na kulturę genialny myśliciel i pisarz, natomiast szczegółowym rozbiorem jego spuścizny mniej się zajmowano, o ile się zajmowano, uważano ją za jednolitą całość literacką. Ullrich w dwóch programach gimnazjum w Hamburgu, zebranych i wydanych w formie książki w r. 1846, rozwinął zdanie, że historyk ateński opisał najpierw zdarzenia pierwszego okresu wojny peloponeskiej: historię wojny dziesięcioletniej, Archidamijskiej, przerwał ją w połowie księgi IV, po tzw. pokoju Nikiasa, znacznie później kontynuował, wsuwając zarazem do kilku ustępów dawniej napisanych uzupełniające dodatki, i przerwał znowu z nieznanych przyczyn zdaniem niedokończonym, na opowieści XXI-go roku wojny. Zapatrywanie Ullricha nie znalazło zrazu powszechnej aprobaty. Z czasem jednak znaczna liczba filologów obrała w studiach nad Tukidydesem drogę wskazaną przez hamburskiego analityka. Pierwszą rozprawę w tym kierunku ogłosiłem w końcu r. 1873 w języku łacińskim: „O czasie napisania pierwszej części historii Tukidydesowej“[1]; druga wyszła w trzy lata później w języku niemieckim w czasopiśmie „Hermes“ p. t. „O sposobie powstania drugiej części historii Tukidydesowej“[2]. Po dłuższej przerwie obok drobniejszych artykułów dodałem rozprawę w języku polskim: „Opis zarazy ateńskiej w dziele Tukidydesa“[3].
W ostatnich dziesiątkach lat wieku ubiegłego i w pierw-
- ↑ Quaestiones de tempore, quo Thucydides priorem historiae suae partem composuerit. Dissert, inaugur. Berlin (Gniezno) 1873.
- ↑ Über die Entstehungsweise des zweiten Theiles der Thukydideischen Geschichte. Berlin. Hermes XII.
- ↑ Opis zarazy ateńskiej w dziele Tukidydesa II 47, 2—54. Rozpr. Wydz. Filol. Akad. Umiej. XVI (i osobne odbicie) Kraków 1895.
