o historyi przedmiotu, na poznawanie pobieżne różnych innych języków sztucznych i t. d. Na samo Esperanto zużyłem wówczas co najwyżej 20—25 godzin, a już po jakich 10 godzinach mogłem je całkiem swobodnie czytać i rozumieć.
Pomimo to ani język Esperanto, ani też inny t. p. nie jest mi wcale „drogim”. Wogóle żaden na świecie język nie jest mi drogim i nie ma w moich oczach żadnych praw. Tak np. nie język polski jest mi drogim, ale drogiem mi jest prawo przemawiania i uczenia po polsku czy to w Warszawie, czy gdziekolwiekindziej. Drogiem mi jest prawo człowieka pozostawania przy własnym języku, wybierania go sobie, prawo nie podlegania wywłaszczaniu ze wszechstronnej używalności swego języka, prawo dowolnego grupowania się ludzi między innemi także na podstawie językowej.
Idea języka międzynarodowego, jako łącznika między ludźmi różnojęzykowymi, kiełkowała dawno, bardzo dawno. Można powiedzieć, iż zarodek jej był koniecznem następstwem uświadomienia sobie wielojęzyczności obok uznania jedności rodu ludzkiego oraz potrzeby wzajemnego porozumiewania się.
Dzięki tęsknocie do jedności językowej powstała legenda o wieży Babel; na wielojęzykowość bowiem patrzano jako na klęskę, jako na karę boską za pychę ludzką.
Dążenie do jedności językowej było jednym więcej pretekstem do praktykowania „miłości bliźniego”, t. j. do prześladowania „bliźniego” i znęcania się nad nim. Do usunięcia wielojęzykowości dążono różnemi sposoby, drogą krzywd i gwałtów. W imię jedności językowej popełniano niezliczone zbrodnie, prześladowano i tępiono. Narzucanie gwałtem języków przeważających i uprzywilejowanych, oraz asymilacya gwałtem jednych plemion i narodów przez drugie stanowi jeden z potężnych prądów w dziejach ludzkości.
W związku z narzucaniem rozmaitych wyznań zjawiały się także języki jednoczące, dostępne dla pieszczochów i wybrańców losu: hebrajski, sanskryt, pali, arabski, grecki, łaciński, cerkiewno–słowiański i t. d.
