Strona:PL Boy - Antologia literatury francuskiej.djvu/026

1725), Lesage ze swoim Turcaretem (satyra na finansistów, 1709), to najwybitniejsi spadkobiercy Moliera. Wiek XVIII, odarłszy królów z glorji pomazańców, czuje, iż śmiesznem jest zachowywać dla nich monopol tragicznych sytuacyj: stara się tedy, bez większego powodzenia, stworzyć dramat mieszczański (Diderot, La Chaussée, Beaumarchais). Ten sam Beaumarchais (1732—1799) w Weselu Figara odmłodzi świetnie starą komedję, kiedy wpadnie na płodną myśl, aby, w dawne formy, wlać cały świeży zaczyn socjalnego buntu, gryzącego sarkazmu plebejusza.
 Równolegle z kształtowaniem metody myślenia, kartezjanizm czy racjonalizm przyniósł z sobą pęd do studjów nad przyrodą, z których w znacznej mierze się urodził. Wpływ odkryć Newtona, Leibnitza, przyczynia się również do zapłodnienia ducha badań we Francji. Wybitni encyklopedyści (Dalembert, Condorcet), kojarzą zmysł filozofji z badaniami matematycznemi; w Buffonie (1707—1788), genjalny zmysł przyrodnika łączy się z przymiotami pierwszorzędnego pisarza i stylisty. Nietylko uczeni specjaliści, ale cała epoka przesiąka duchem nauk ścisłych. Margrabina du Châtelet, przyjaciółka Woltera, przekłada dzieła Newtona i podejmuje doświadczenia z zakresu fizyki. Fontenelle (1657—1757) jest najwierniejszem odbiciem tej „racjonalistycznej“ literatury, w którą wyradza się schyłek XVII i początek XVIII w.: oschły jako pisarz, jest on wybornym popularyzatorem zdobyczy naukowych (O mnogości światów).
 Wreszcie, zdobyczą końca XVIII w. jest odkrycie samej natury. Z natchnienia Russa, który przez większą